پایگاه‌های اطلاعاتی بروز آوری شده از جمله درس‌های آموخته و رویه‌های خوب

جدول (۴-۸) کدگذاری اولیه مصاحبه هشتم

کدگذاری اولیه (مصاحبه هشتم)

سیستم ارزش‌گذاری و اهمیت کارکنان دانشی سازمان
استفاده از سرمایه فکری متخصص و مجرب درزمینه‌ی نیاز سازمان
استخراج توانائی و تجارب کارکنان با تجربه و انتقال به افراد تازه‌کار و کم‌تجربه
از رویه‌های رسمی منتورینگ از جمله کارورزی در سازمان استفاده گردد
تسهیل کار همکارانه و ارتباط بین بخش‌های مختلف سازمان
بهبود کسب و کاربرد دانش از منابع بیرون از سازمان
بهبود حفظ و نگهداری کارکنان
برگزاری آموزش رسمی برای مدیریت دانش و رویه‌های مدیریت دانش

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

اهداف بلند مدت سازمان در حوزه مدیریت دانش مشخص شود
گسترش فرهنگ سازمانی به منظور ارتقای تسهیم دانش فردی و سازمانی
رویه‌های مدیریت دانش از مسئولیت کلیه کارکنان سازمان باشد
تخصیص پاداش غیرمالی به طور خاص برای تسهیم دانش
کسب و خلق دانش از منابع بیرونی از جمله انجمن‌های تخصصی و رقبا
تخصیص منابع برای کسب دانش بیرونی و انتقال آن در درون سازمان
تعیین شاخص‌های ارزیابی عمومی و تخصصی در کلیه سطوح سازمانی
ایجاد کمیته‌های تخصصی و عمومی در حوزه‌های مختلف سازمان
تفویض اختیار و تمرکز زدائی در سازمان
تدوین سیستم‌ها و رویه‌های تسهیل کننده فرایندهای سازمان
استفاده بهینه از منابع موجود در راستای توسعه رویه‌های مدیریت دانش
ایجاد ساختار برای آموخته‌های کارکنان سازمان
ثبت و ضبط راه ‌حل ‌ها و راه‌کارهای نوین در قبال مشکلات سازمان
آمادگی و قابلیت انعطاف کارکنان در شرایط بحرانی
ایجاد مخزن نگهداری دانش‌های فردی و سازمانی و دسترسی آسان و سریع به آن
ایجاد رغبت و تمایل جهت بهره‌گیری از پایگاه دانش سازمانی
تعیین اهمیت نقاط ضعف و چالش‌های سازمان
استفاده از بهترین عملکرد در شرایط مشابه آینده
تاکید بر یادگیری در زمینه‌های مختلف
ایجاد فضای آموزشی برای همه افراد
جلوگیری از دلسردی افراد قوی به لحاظ تخصص
عدم تمرکز بر مدارک دانشگاهی
تدوین و ایجاد نقشه دانش در سازمان
ایجاد مسیر مشخص کسب دانش در سازمان
طراحی ابزارهای کسب و بکارگیری و انتشار دانش متناسب با ساختار سازمانی
برگزاری جلسات مشترک بین اعضای صف و ستاد
حمایت مدیران سازمان از ایجاد رویه‌های آموزش و یادگیری

خودارزیابی دقیق

خودتنظیمی

قابلیت بررسی هیجانات و مدیریت توزیع احساسات به طور مؤثر

خودکنترلی
وفق پذیری
ابتکار

خودانگیزشی

قابلیت امیدوار ماندن و بهینه بودن علیرغم موانع و نقایص

موفقیت
تعهد
اشتیاق

شایستگی‌های اجتماعی

آگاهی اجتماعی

قابلیت فهم و درک هیجانی سایر افراد و کسب احساس صحیح فرایندهای تفکر

تأثیر متقاعدسازی
انگیزش دیگران
هوشیاری سیاسی

مهارتهای اجتماعی

مهارت در مدیریت روابط و ایجاد شبکه‌ها و ارتباطات

رهبری
ارتباطات
همکاری
کار تیمی
مدیریت تعارض

۲-۲-۳-۴.معیارهای هوش هیجانی
هوش هیجانی از پنج مهارت تشکیل شده است که عبارتند از:
۱) خود آگاهی: شناخت احساسات و هیجانات خود به طور آنی و عمیق و استفاده از آن برای راهنمایی در تصمیم گیری‌های مناسب.

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲) مهارت خود نظم دهی: توانایی مهار و مدیریت هیجانات و حفظ آرامش برای کمک به تصمیم گیری و بهره گیری از توانمندیهای شناختی به نحو مناسب. هماهنگی با هیجاناتمان به نحوی که به جای اختلال در کارها، در تسهیل آن به ما یاری رساند.
۳) خود انگیختگی: استفاده از عمیقترین علایق خود برای حرکت دادن و هدایت به سمت اهداف تا کمک کند پیش قدم شده و در جهت تکامل و پیشرفت تلاش کنیم، نه اینکه منتظر مانده تا یک واقعه یا شخص باعث ایجاد انگیزه و حرکت در ما گردد.
۴) همدلی:درک آنچه افراد احساس می‌کنند، توانایی در نظر گرفتن دیدگاه‌های دیگران و توسعه حسن تفاهم و هماهنگی با انسان‌های گوناگون به منظور ارتقای کار گروهی(بویژه در محیط سازمانی).
۵) ارتباطات اجتماعی: در روابط با دیگران، به خوبی کنار آمدن با عواطف خود و دیگران. فهم دقیق موقعیتها و شبکه‌های اجتماعی. مهارت خوب گوش کردن، و خوب ابراز وجود کردن، حل تضادها و تعارض‌ها و استفاده از این مهارتها برای متقاعد سازی، رهبری و مدیریت(سابز^[۴۶]، ۲۰۰۵؛ گلمن^[۴۷]، ۱۹۹۸ و بویاتسیز^[۴۸]، ۱۹۸۲).
مهارت خود نظم دهی به منظور کنترل هیجانات، مهارت خودشناسی برای درک بهتر لایه‌های زیرین احساسات، رنجش‌ها، تمایلات و افکار، و مهارت خود انگیختگی در جهت ایجاد امید و رفتاری که به آن پشتکار نیز می‌گویند برای یک مدیر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار می‌باشد. آنگاه که مدیر با شناخت عمیق احساسات و مدیریت هیجانات خود، ‌و با شناسایی امواج احساسات و هیجانات جاری سازمان خود، با رفتاری حاکی از همدلی با این امواج هماهنگ می‌گردد، به رهبری مبدل خواهد شد که بر دلها حکومت می‌کند، نه بر سِمت‌ها و پستهای سازمانی.
۲-۲-۳-۵.معیارهای هوش هیجانی در سطح تیمی
دروسکات^[۴۹] و وولف^[۵۰](۱۹۹۹) معیارهایی را به عنوان شایستگی هوش هیجانی یک تیم که هوش هیجانی را در مسیرایجاد شایستگی هیجانی وتوسعه سرمایه اجتماعی قرار می‌دهدو اثر بخشی را منتج می‌شود، بیان داشتند.آنها معیارهایی را مرتبط با فرد، گروه و سازمان نشان دادندکه در هر سه سطح حداقل یک معیار به عنوان شاخص آگاهی و یک معیار به عنوان شاخص قانونمند درنظر گرفته شده است.معیارهای شایستگی هوش هیجانی را در سطح فرد می‌توان به خود آگاهی و خود مدیریتی افراد به معنی تفهیم احساسات ابراز شده و ابراز نشده، علایق، ترجیحات، نقاط قوت و ضعف تک تک افراد تیم، و در سطح گروه به خود مدیریتی و خود آگاهی گروه به معنی خود درمانی تیم، جمع آوری اطلاعات در زمینه عملکرد و مقایسه آن اطلاعات با تیم‌های دیگردر راستای رسیدن به عملکرد بالاتر تیم و پذیرش احساسات به عنوان قسمتی از کار گروهی و در نهایت در سطح سازمان به خود مدیریتی و خود آگاهی سازمان در شناخت محیط و سیستم سازمانی که تیم قسمتی از آن به شمار می‌آید و تمایل تیم در کمک به ایجاد روابط مثبت با ذی‌نفعان به منظور پشتیبانی و امنیت درمالکیت منابع برشمرد(سابز، ۲۰۰۵ و هامه^[۵۱]، ۲۰۰۳).
به سادگی می‌توان گفت که در هر گروه انسانی، رهبر، حداکثر قدرت را برای تأثیر گذاری بر هیجانات داراست. اگر هیجانات افرادتوسط رهبر به سمت اشتیاق کشیده شود، عملکرد به اوج خواهد رسید اگر افراد به سمت کینه و اضطراب سوق یابند، از پیشرفت باز خواهند یافت. این امر جنبه‌ی دیگری از رهبری پایه‌ای را نشان می‌دهد، که آثارش فراتر از تعیین کردن اینکه آیا یک وظیفه به خوبی انجام می‌شود، می‌رود. پیروان نیز برای ارتباط هیجانی حمایت گرانه و همدلی، نگاه خود را به رهبر معطوف می‌کنند.
۲-۲-۳-۶.هوش هیجانی و بازاریابی
از سالها پیش روان شناسان متوجه شده‌اند که برای کسب موفقیت تنها دارا بودن ظرفیتهای هوش عقلانی قوی (IQ) کفایت نمی‌کند. مطالعات نشان می‌دهد، تعداد زیادی از افراد دارای هوش عقلانی و شناختی بالا نتوانسته‌اند در زمینه شغلی، زندگی زناشویی، ایجاد روابط با دیگران و حتی زمینه‌های تحصیلی موفق باشند. پس از آن نظر دانشمندان از جمله پیتر سالوی و جان مایر به توانمندیهای دیگری جلب شد که بیشتر از جنس هیجانات بودند تا شناختها. این توانمندی که از این پس هوش هیجانی نامیده می‌شود به توانایی‌های آموخته شده‌ای اشاره دارد که به ما کمک می‌کند تا احساسات و هیجانات خود را درک کرده و کنترل نماییم تا به نفع ما کار کنند نه بر علیه ما. به بیان دیگر هوش هیجانی بیانگر آن است که در روابط اجتماعی در شرایط خاص چه عملی مناسب و چه عملی نامناسب است. یعنی اینکه فرد در شرایط مختلف بتواند امید را در خود همیشه زنده نگه دارد، با دیگران همدلی نماید، احساسات دیگران را بشنود، برای به دست آوردن پاداش بزرگتر، پاداش‌های کوچک را نادیده انگارد، نگذارد نگرانی قدرت تفکر و استدلال او را مختل نماید، در برابر مشکلات پایداری نماید و در همه حال انگیزه خود را حفظ نماید. هوش هیجانی نوعی استعداد عاطفی است که تعیین می‌کند از مهارت‌های خود چگونه به بهترین نحو ممکن استفاده کنیم و حتی کمک می‌کند خرد را در مسیری درست به کار گیریم.
۲-۲-۳-۷.هوش هیجانی و مدیریت بازار
استفاده از هوش هیجانی در تجارت ایده‌ای نوین می‌باشد. در واقع بیشتر مدیران ترجیح می‌دهند برای انجام کارها از مغزشان استفاده کنند تا از قلبشان. نگرانی اصلی آنها آن است که احساس همدلی و دلسوزی با همکاران و مشتریان آنها را از پرداختن به اهداف سازمان دورمی نماید. سیستم بازاریابی فرایندی کامل است که موجب هماهنگی شرکت با بهترین فرصت‌های بازار می‌شود.
فرایند کلی مدیریت بازار شامل ۴ مرحله اصلی است که عبارتند از:
-تجزیه و تحلیل بازار: معمولاً شامل سیستم‌های اطلاعاتی و تحقیقاتی بازار و بررسی بازارهای مصرف کننده و بررسی بازارهای سازمانی می‌باشد. محیط پیچیده و در حال تغییر است و همواره فرصت‌ها و تهدیدهای جدیدی به همراه می‌آورد. شرکت و سیستم استراتژیک آن باید محیط را همواره تحت نظر داشته باشند که این تحت نظر گرفتن محیط مستلزم دریافت اطلاعات زیادی می‌باشد. اطلاعاتی در مورد مصرف کنندگان و نحوه خرید آنها.
-انتخاب بازارهای هدف: هیچ شرکتی توانایی تأمین رضایت تمام مصرف کنندگان را ندارد. وجود شرکت‌های مختلف و قوی در تولید کالاهای مشابه بیانگر تنوع و تشتت سلایق بین مصرف کنندگان می‌باشد. هر شرکتی برای اینکه بتواند بهترین استفاده را از توانایی‌های بالقوه خود نماید و بهترین جایگاه را در بازار انتخاب نماید و در وضعیت بهتری قرار گیرد نیازمند بررسی چهار مرحله‌ای می‌باشد که شامل اندازه گیری و پیش بینی تقاضا تقسیم بازار، هدف‌گیری در بازار و جایگاه‌یابی در بازار می‌باشد.

ب: تقصیر سنگین
تقصیری است که مظهر عدم مهارت یا غفلت شدید در حدی شگفت است نه قصد اضرار هست و نه سوء نیت ولی آنچنان بی‌مبالاتی وجود دارد که گویی کار عمداً انجام گرفته است^[۱۴۳].
بند دوم: تقصیر عمدی وغیرعمدی
الف: تقصیر عمدی
تقصیر عمدی زمانی اتفاق می‌‌افتد که عنصر روانی و درونی عمل که همان قصا اضرار به غیر است متبلور شود و شخص عامل به نیت ورود ضرر به مفعول اقدام به فعل یا ترک فعلی نماید و اصولاً تحقق نتیجه فعل زیان‌بار مورد توجه عامل باشد. مانند اینکه شخص به طور عمد درحال رانندگی فردی را زیر بگیرد^[۱۴۴].
ب: تقصیر غیرعمد
تقصیر غیرعمد زمانی مصداق پیدا می‌کند که شخصی فاقد عنصر روانی بوده و قصد اضرار به دیگری را ندارد ولی در نتیجه بی‌مبالاتی موجبات ایراد خسارت به دیگری را فراهم می‌‌آورد مانند حوادث معمول رانندگی که مثلاً بی‌احتیاطی ریشه اکثر آنهاست.
بند سوم: تقصیر حرفه‌ای وغیرحرفه‌ای
الف: تقصیر حرفه‌ای
گاهی زیان وارده ناشی از تصمیمات سوء دولت یا تقصیر و تصمیم غلط کارمند متعارف نیست بلکه ناشی از تقصیر کارمند ناشی از تقصیر کارمند در تخصص و حرفه و شغل خود است. بنابراین کارمندان دولت در هر شغلی که مشغول فعالیت هستند باید ضوابط فنی و متعارف آن شغل و حرفه را رعایت نمایند تخطی این قواعد هرگاه منجر به وقوع زیان گردد یک تقصیر حرفه‌ای زیان‌بار است مثال چنانچه مأمور تشخیص هویت در اثر اشتباه و یا بی‌احتیاطی و عدم مهارت شخصی را دارای سابقه‌ی کیفری ذکر نموده و مانع استخدام وی یا عضویت در انجمن‌ها یا شرکت در انتخابات شود و بعداً محرز گردد که او فاقد چنین سابقه‌ای بوده است اگر د راثر این اشتباه به آن شخص ضرری وارد شود تقصیر مأمور از مصادیق تقصیر حرفه‌ای است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ب: تقصیر غیرحرفه‌ای
این نوع تقصیر را خطایی دانسته‌اند که ناشی از تصمیم شخص و غلط یک کارمند در جریان فعالیت سازمانی باشد در این صورت مسئولیت جبران خسارت بر دوش کارمند خاص است مثال هرگاه مأمور راهنمایی و رانندگی با تصور ناصواب و در اثر تقصیر مبادرت به توقیف خودرویی نماید که توقیف آن مطابق قانون ضروری نبوده است و در اثر این توقیف علاوه بر تحمیل هزینه بر راننده، خودرو وی در هنگام ورود به پارکینگ دچار خسارت شود یا مأمور کلانتری مانع از خروج و فروش مواد فاسدشدنی یک سوپرمارکت شود تقصیر غیرحرفه‌ای گویند^[۱۴۵].
بند چهارم: تقصیر قراردادی و قهری
الف: تقصیر قراردادی
در مسئولیت‌های قراردادی طرف متعهد می‌‌شود که تعهد خود را به انجام برساند و آنچه که متعهد را مسئول می‌‌شناسدعهدشکنی است وعهدشکنی نیز امری خلاف قاعده می‌‌باشد. مدیون درصورتی ازدادنخسارت معاف می‌‌شود که ثابت کند عامل خارجی و احترازناپذیری مانع از اجرای تعهد وی شده و نقض عهد از جانب اونبوده است درغیر اینصورت بایدگفت نقض عهد درقراردادها را تقصیر قراردادی می‌‌گویند.
ب: تقصیر قهری
در خصوص تقصیر در مسئولیت‌ها‌ی قهری نظر به اینکه تقصیر خلاف اصل است و بر طبق اصل اباحه اعمال انسان‌ها مباح است در این خصوص تکلیف زیان‌دیده مشکل است و باید تقصیر عامل واردکننده زیان را ثابت نماید زیرا زیان‌دیده در مقام مدعی است و باید ادعای خود را اثبات نماید در این خصوص لازم نیست خوانده جهت مبری شدن از مسئولیت به وجود قوه قاهره استناد کند همین که بی‌تقصیری خوانده اثبات شود از مسئولیت مبری می‌‌شود^[۱۴۶].
بند پنجم: تقصیر کارکنان پلیس و تقصیر سازمان پلیس
الف: تقصیر کارکنان پلیس
چنان که ذکر شد موضوع تحقیق یا عدم تحقق مسئولیت مدنی هر یک از کارکنان پلیس مستقل از موضوع تحقق یا عدم تحقق مسئولیت مدنی سازمان قابل طرح است. بر این اساس با آن که در خصوص شرایط تحقق مسئولیت مدنی سازمان به پیروی از مقررات قانونی کشور در باب شرایط تحقق مسئولیت مدنی دولت و اشخاص در پاره‌ای از موارد شاهد پذیرش مسئولیت مدنی بدون احراز عنصر تقصیر و در پاره‌ای موارد دیگر شاهد پذیرش مسئولیت مدنی در صورت احراز عنصیر تقسیم هستیم، اما در خصوص مسئولیت فردی کارکنان به عنوان عضوی از کارکنان دولت، مطابق نظام حقوقی کشور که در خصوص مسئولیت فردی کارکنان دولت صرفاً مسئولیت مدنی مبتنی بر عنصر تقصیر پذیرفته شده است، در این خصوص نیز صرفاً موضوع مسئولیت مدنی مبتنی بر عنصر تقصیر مطرح می‌‌شود و مسئولیت مدنی مطلق قابل طرح نمی‌باشد. در مقام توضیح این موضوع قابل ذکر است که با بررسی مقررات مختلف قانونی ناظر بر مسئولیت مدنی کارکنان دولت در نظام حقوقی کشور، ملاحظه می‌‌شود که در کلیه این مقررات قانونی صرفاً موضوع مسئولیت مدنی کارکنان دولت در صورت احراز عنصر تقصیر از سوی آنها مطرح می‌‌شود و هیچگاه مسئولیت مدنی مطلقکارکنان دولت درنظام حقوقیکشور مطرح نمی‌باشد. چنان چه ماده (۱۱) قانون مسئولیتمدنی کارکنان دولت را صرفاً درصورت احراز عمد و بی‌احتیاطی به عنوان تقصیر پذیرفته است.^[۱۴۷]
در همین رابطه ماده (۳۳۲) قانون مجازات اسلامی و ماده (۱۲) قانون به کارگیری سلاح ۱۳۷۳ نیز قابل ذکرند که در صورت ایراد خسارات ناشی از تیراندازی مأمورین پلیس، مسئولیت مدنی مأمور نیروی انتظامی را منوط به اثبات عنصر تقصیر از سوی وی دانسته و در صورت عدم احراز این عنصر بر لزوم جبران خسارت از سوی سازمان نیروی انتظامی تأکید دارند.^[۱۴۸] بنابراین می‌‌توان گفت که در این صورت، مسئولیت مأمور بر مبنای تقصیر شخصی یا حرفه‌ای محقق می‌‌شود.
آرای متعددی وجود دارد که با وجود ایراد خسارت ناشی از افعال کارکنان یا سازمان پلیس، سازمان یا بیت‌المال موظف به پرداخت خسارت شده‌اند. این گونه پرونده‌ها شامل پرونده‌های تیراندازی است که گاه منجر به ایراد صدمات جسمانی (اعم از قتل یا ضرب و جرح) و گاه منجر به ایراد خسارات مالی (مثل ایراد خسارت به خودرو در اثر اصابت گلوله و یا انحراف خودروی مردم یا تصادف و…) می‌‌گردد.
به موجب ماده (۱۳) قانون به کارگیری سلاح، هرگاه مأمور در اجرای وظایف قانونی، مطابق مقررات تیراندازی کرده باشد، سازمان موظف به پرداخت دیه و خسارت خواهد بود. همچنین ماده (۳۳۲) قانون مجازات اسلامی و ماده (۱۱) قانون مسئولیت مدنی ۱۳۳۹ از جمله مواردی است که مسئولیت کارکنان صرفاً مسئولیت مبتنی بر تقصیر است. علاوه بر این امر، امر قانونی نیز از جمله مواردی است که اعمال مأمورین موجب مسئولیت سازمان می‌‌گردد. (مواد ۵۷ و ۵۸ قانون مجازات اسلامی)
۱/۱. تقصیر جزایی: با توجه به این توضیحات، به بررسی وظایف و اختیارات قانونی این سازمان بر حسب نوع اقدامات مربوط به مرحله کشف جرم می‌‌پردازیم. مسئولیت مدنی کارکنان پلیس بسته به نوع تقصیر آنان بدین شرح محقق می‌‌شود:
۱/۱/۱. مسئولیت مبتنی بر تقصیر جزایی: قانون‌گذار ما در تبصره ماده (۳۳۶) قانون مجازات اسلامی ۱۳۷۵ تقصیر را «اعم از بی‌احتیاطی، بی‌مبالاتی، عدم مهارت، عدم رعایت نظامات دولتی» می‌‌داند. اگرچه قانون‌گذار ما تعریفی از مصادیق چهارگانه تقصیر ارائه نکرده است اما حقوقدانان بی‌احتیاطی^[۱۴۹]، بی‌مبالاتی^[۱۵۰]، عدم مهارت^[۱۵۱]، عدم رعایت نظامات دولتی^[۱۵۲]» معنا کرده‌اند.
همچنین گاهی می‌‌توان تقصیر جزایی را به عمد جزایی معنا کرد. بدین معنا که تقصیر جزایی (اعم از عمد و تقصیر جزایی) را موجب مسئولیت فرض کرد. در این صورت کلیه دعاوی و پرونده‌های مطروحه که به دلیل مسئولیت مدنی نسبت به اموال شامل هرگونه مداخله و دخل و تصرف عمدی در حقوق مالکیت فرد از قبیل تعرض و تجاوز به زمین، تعرض و تجاوز به اموال منقول و غصب، خلع ید، تخلیه، رفع تصرف و مزاحمت و ممانعت، ابطال سند، ابطال عملیات ثبتی، احراز مالکیت، فسخ معامله، معاوضه، تعدیل اجاره‌بها، اجور معوقه، تعیین بهای عادله ملک، الزام به تنظیم سند و انتقال ملک، اجرت‌المثل ایام تصرف، جبران خسارت وارده، عدم ایفای تعهد، قلع و قمع بنا.
مسئولیت‌های مدنی نسبت به شخصیت شامل مسئولیت‌های مدنی که هیچ زیان و ضرر ملموس و عینی به شخص یا اموال وی وارد نمی‌کند، بلکه صدمه و زیان غیرعینی به شهرت و اعتبار وی وارد می‌‌شود. از جمله‌ی این مسئولیت‌های مدنی می‌‌توان از هتک حرمت، تهمت، افترا، سوء استفاده از تبلیغات، تجاوز به حریم خصوصی و افشاگری نام برد. در ایالات متحده آمریکا، اصلاحیه اول محدودیت‌های خاصی را در خصوص هتک حرمت اشخاص دولتی مورد نشریات دارای اهمیت عمومی اعمال می‌‌کند. سوء استفاده از جریان دادرسی و دعوای ایذایی، اغلب به عنوان مسئولیت‌های مدنی به شخصیت دسته‌بندی شده‌اند.^[۱۵۳]
ب: تقصیر سازمان پلیس
در مقابل تقصیرات کارکنان پلیس، تقصیرات سازمان پلیس قرار دارد که از آن به عنوان تقصیرات اداری یاد می‌‌شود. در تقصیرات اداری گفتیم که خسارت گاهی در اثر نقض وسایل باشد یا ناشی از تصمیمات ناصحیح.
در مباحث مربوط به کارکنان سازمان ادعا کردیم که مسئولیت ممکن است مبتنی بر تقصیر جزایی یا مدنی باشد که گاهی این تقصیرات شخصی است و گاهی حرفه‌ای. در مسئولیت اداری سازمان، موضوع تقصیر کیفری عموماً متنفی است؛ زیرا در فرض تحقق مسئولیت کیفری، اشخاص حقیقی هستند که به دلیل مباشرت یا تسبیب در ایجاد مبنای خسارت یا به عبارتی تحقق جرم یا تخلفات اداری، مسئول شناخته می‌‌شوند و در اینگونه مسئولیت‌ها، نمی‌توان برای سازمان (شخصیت حقوقی) مسئولیت کیفری فرض نمود.
در مواردی هم که فرماندهان و مدیران مرتکب برخی جرایم و تخلفات می‌‌شدند نیز همین حکم جاری است. بنابراین مسئولیت سازمان پلیس مسئولیت مدنی است و بر پایه‌ی تقصیر اداری محقق می‌‌شود. برخی از نوشته‌ها حکایت دارد که برای دولت مسئولیت بدون تقصیر هم قابل تصور است و ما در شرح ماده (۱۳) قانون به کارگیری سلاح و ماده (۴۱) قانون مجازات جرایم نیروهای مسلح به آن اشاره کردیم.
بخش عمده و می‌‌توان گفت قریب به ۱۰۰% دعاوی راجع به اموال (به ویژه املاک) از مصادیق تقصیر شخصی کارکنان، در مقام شخصیت حقوقی سازمان پلیس است که این سازمان از عهده‌ی جبران خسارت آن برآمده است^[۱۵۴].
گفتارسوم: عناصر تقصیر
برخی نویسندگان برای تقصیر عناصری مانند عناصر تشکیل دهنده‌ی جرم (در حقوق کیفری) بیان کرده‌اند. دکتر سید مرتضی قاسم‌زاده در کتاب مبانی مسئولیت مدنی در فصل دوم از بخش یکم، تقصیر را متشکل از سه عنصر مادی، معنوی و قانونی می‌‌داند. به نظر این مؤلف مقصود از عنصر مادی، ارتکاب فعل یا ترک آن است. به عبارت دیگر فعل اعم از ایجابی یا سلبی است.^[۱۵۵] منظور از فعل ایجابی، تقصیر با فعل مثبت است که عمده‌ی مبانی مسئولیت سازمان و کارکنان پلیس را تشکیل می‌‌دهد و تقصیر سلبی عبارت از ترک فعل است که عمدتاً به شکل ترک وظیفه قانونی و اداری محقق می‌‌شود.
فصل دوم: شیوه‌های جبران خسارت ناشی از فعل زیان‌بار پلیس
اصولاً خسارت بر دو نوع است خسارت مادی و خسارت معنوی مقصود از خسارت مادی آن است که مال یا منفعت ناقص شود یا از دست برود. خسارت معنوی نیز آن است که به حیثیت و شهرت یا آبروی شخصی یا عواطف او آسیب برسد بعلاوه ممکن است به سلامت جمعی انسان آسیب برسد که این نوع ضرر هم جنبه مادی دارد و هم جنبه معنوی در موردی که عمل واردکننده‌ی زیان موجب خسارت مادی یا معنوی زیان‌دیده شده باشد دادگاه پس از رسیدگی و ثبوت امر او را به جبران خسارت مزبور محکوم می‌‌نماید در نتیجه با توجه به انواع خسارات وارده روش جبران هرکدام جداگانه بررسی می‌‌شود^[۱۵۶].
مبحث اول: جبران خسارات مادی
جبران خسارت مادی به طرق مختلفی صورت می‌‌پذیرد؛ رایج‌ترین و شایع‌ترین روش جبران خسارت که هم در صدمات جسمانی و هم در خسارات مادی وارده بر اموال کشور ما وجود دارد، پرداخت خسارت یا به عبارتی جبران خسارت به شیوه‌ی پرداخت وجوه اعم از نقدی یا غیرنقدی است (مثل پرداخت پول یا سهام یا واگذاری ملک ‌و…) .
بررسی‌ها نیز نشان می‌‌دهد که بیشترین آمار در رابطه با جبران خسارت در سازمان پلیس بر همین روش استوار است. به طوری که در یک آمار اعلام شده که در سال ۱۳۸۷ رقمی معادل چهار میلیارد تومان و در سال ۱۳۸۸ معادل بیست میلیارد تومان خسارات نقدی پرداخت گردیده است.^[۱۵۷] پرداخت خسارت گاهی توسط شخص مقصر (مسئول) صورت می‌‌گیرد و گاهی از طریق ثالث، که ممکن است ناشی از انعقاد قرارداد باشد یا ناشی از حکم قانون‌گذار [مواردی مثل ماده (۳۳۲) ق.م. اسلامی].
گفتار اول: جبران خسارت مالی
بسیاری از اقدامات پلیس ممکن است به ایجاد خسارت مالی بیانجامد و او ملزم به جبران خسارت شود. تردیدی نیست که پلیس در راستای انجام وظایف و مأموریت‌های محوله ممکن است به اموال و حقوق مالی شهروندان یا سازمان پلیس یا شخص متهم خسارت مالی وارد سازد که در این صورت موضوع مسئولیت وی بایستی مورد ارزیابی قرارگیرد.
چنانکه پیش از این در باب اتلاف بیان نمودیم اتلاف اموال شهروندان و سازمان پلیس برای مأمور پلیس مسئولیت مدنی به همراه دارد و او مکلف به جبران خسارات مالی وارده می‌‌باشد.
خسارت مالی و اقتصادی ممکن است نسبت به عین یا منفعت مال حادث شود مثلاً گاه شخصی اتومبیل دیگری را آتش زند و تلف کند عین مال تلف شده و به عنوان خسارت مثبت موجب ضمان است و همچنین اگر شخصی اتومبیل دیگری را برباید و پس از دو ماه سارق دستگیر شود و اتومبیل به صاحب آن مسترد شود منافع دو ماهه‌ی اتومبیل تلف شده است. اتلاف منفعت نیز همان اتلاف مال و ضمان‌آور است.^[۱۵۸] در حقوق جدید در مقابل خسارت مثبت خسارت منفی یا عدم‌النفع به عنوان یکی از مصادیق خسارت‌های مالی و اقتصادی در نظر گرفته شده است^[۱۵۹].
بند اول: پرداخت خسارت
اگر هدف و نتیجه و آثار وارده بر مسئولیت را «جبران خسارت» بدانیم، راه‌های متعددی برای جبران خشارت وجود دارد. اصول و روش‌های رایج در جبران خسارت‌های امروزه به صورت پرداخت غرامت و خسارت است ولی در نوشته‌ی حقوقدانان «اعاده به وضع سابق» هم آمده است. شاید بتوان ادعا کرد اعاده به وضع سابق بیشتر به اموال منقول و غیرمنقول ارتباط دارد و در موارد بسیاری به ویژه در صدمات جسمانی، اعاده به وضع سابق موضوعیت ندارد. برای مثال در آثار تیراندازی منجر به قتل عمدی و یا غیرعمدی، اعاده به وضع سابق یعنی زنده کردن مقتول و یا در قطع عضو و زوال منافع یا قطع نخاع یعنی وصل عضو، برگرداندن منافع یا به فعالیت برگرداندن نخاع، که در واقع چنین امری محال است و در این گونه مسئولیت‌ها، هدف ترمیم خسارت مادی و معنوی است^[۱۶۰].
بند دوم: رد عین، مثل یا قیمت
آنچه در شیوه‌های جبران خسارت با روش پرداخت غرامت یا خسارت بیان شد، اغلب ناظر بر جبران خسارت ناشی از صدمات جسمانی و یا خسارت وارده بر اموال غیر منقول و منقول سازمانی در پاره‌ای موارد نیز اموال مردم است. اما روش دیگری نیز وجود دارد که ناظر بر اعاده وضع به حال سابق است که ممکن است به شیوه رد عین یا مثل باشد یا به روش پرداخت قیمت. این گونه خسارات بیشتر در مواردی مثل تصرف عدوانی، غصب ‌و… محقق می‌‌شود و در دعاوی راجع به پلیس عمدتاً به دعاوی ملکی منصرف می‌‌شود. اصولاً غصب توسط سازمان پلیس یا کارکنان موضوعیت ندارد یا نادرست است و بیشتر به صورت اختلافات ملکی (اموال غیر منقول) اعم از عرصه و اعیانی است.
خسارات وارده به اموال غیر منقول غالباً اگر به صورت تصرف عدوانی یا ید ضمانی باشد، با رد عین و نیز نمائات و مناع متصله و منفصله صورت می‌‌گیرد. علاوه بر این حالات دیگری نیز متصور است:

1. 1. اگر عین موجود باشد رد عین منافع و نمائات حاصله.

1. 1. اگر عین موجود ولی تلف جزئی (نقص) حادث شده باشد، رد عین و جبران خسارت و رد منافع و نمائات.

1. 1. اگر عین تلف شده باشد (تکلیف کلی) دو حالت دارد:

در مورد طرابلس می گوید:
«از بیروت به طرابلس رفتم. این شهر یکی از مراکز پرجمعیت شام است… طرابلس کنونی شهری تازه ساخت است که دریا در دو میلی آن واقع شده اما طرابلس قدیم در کنار دریا بود و چندگاهی در دست مسیحیان افتاد و چون الملک ظاهر آن را پس گرفت ویرانش کرد و شهر تازه ساخت. در طرابلس قریب چهل تن امیران ترک بودند. امیر طرابلس طیلان حاصب بود که ملک الامرا نامیده می شد و خانه او مشهور به دارالسعاده بود…
از جمله معاریف این شهر؛ بهاءالدین بن غانم کاتب السر (دبیر خلوت) بود…» (همان :۳-۶۲)
ابن بطوطه از معره به حلب رفت که می گوید شهری بزرگ و مرکزی مهم است در مورد قلعه حلب می گوید:
قلعه حلب «الشهبا» نامیده می شود و در داخل آن دو کوه است که چشمه آبی از آن بر می آید که مصرف اهالی مصر را کافی می باشد… در این قلعه زیارتگاهی هست که بعضی از مردم به زیارت آن می روند و می گویند معبد ابراهیم خلیل بوده است… هنگامی که غازان خان امیرگردنکش مغول به حلب جمله آورد یک چند این قطعه را در محاصره خود داشت ولی سرانجام موفق به تسخیر آن شد و دست خالی بازگشت.» در مورد وجه تسمیه حلب می گوید:
«شهر حلب را « حلب ابراهیم» نامند چه حضرت ابراهیم صلوات الله علیه در این شهر سکونت داشت و او را گوسفندان زیاد بود که شیر آن ها را به فقرا و درویشان و مسافران می داد و انان که به این امر عادت داشتند برای مطالبه شیر جمع می شدند و « حلب ابراهیم» میخواستند (حلب به معنی شیر دوشیده است) و از همان تاریخ اسم حلب روی این شهر باقی ماند.» (همان : ۷-۶۶)

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در مورد انطاکیه می گوید:
«از قنسرین به انطاکیه رفتم و آن شهری است عظیم و کهن. انطاکیه در گذشته باروی محکمی داشت که در میان باروهای بلاد شام بی مانند بود و چون الملک الظاهر آن شهر را بگشاد بارویش را ویران کرد.
از انطاکیه به دژ بغراس رفتم که دژی است مستحکم دارای کشتزارها و باغها. از این راه وارد بلادسیس (ارمنیه صغری) می شود که مسکن کفار ارمنی می باشد. ارمنی ها رعایای الملک ناصر بودند و به او مالیات می پرداختند. سکه آنها از نقره خالص است و « بغیله» خوانده می شود. پارچه های معروف « بیزی در این نواحی بافته می شود.» در مورد توطئه ارمنیان می گوید: «یک بار ارمنی ها از حسام الدین نزد الملک الناصر شکایت بردند و پاره ای امور ناشایست به او نسبت دادند. ناصر به امیر الامرای حلب فرمان داد تا حسام الدین را به قتل رساند… او به حضور ناصر رفت و گفت « قبله عالم! امیرحسام الدین یکی از بهترین امرای ما است، او خیرخواه مسلمانان است امنیت راه بر عهده او است و مردی دلیر می باشد، ارمنی ها خیالات بدی درباره مسلمانان دارند و او مانع کار آنها است…» (همان :۱-۷۰)
۴-۳-۹-۱-۱۱اسماعیلیان سوریه
دژهای اسماعییان نیز در فاصله راه بین حلب و دمشق قرار داشت. فداییان اسماعیلی که اینک از ایران برافتاده بودند در این منطقه به صورت مزدوران ارباب قدرت عمل می کردند. اسماعیلیان از همان اوایل کار در کوههای سوریه و لبنان مواضعی داشتند و پیرو پیشوای آنان شیخ الجبل خوانده می شد. در آن روزگار که ابن بطوطه به شام رفت آنها خود را در اختیار ملک ناصر پادشاهان مصر گذاشته بودند و در برابر دریافت پول به عملیات به اصطلاح تروریستی دست می زدند. ابن بطوطه فداییان را تیرهایی می خواند که سلطان مصر به سوی دشمنان خود در ایران هدف می گیرد.مأموریتهای فداییان همیشه با موفقیت توأم نبود.
۴-۳-۹-۱-۱۲قلاع فداییان
«ازصهیون به دژهای قدموس، مینقه، علقیه، مصیاف و کهف رفتم این دژها دست طائفه اسمعیلیه است که فداییان نیز نامیده می شوند و کسان دیگر حق ورود در آن دژها را ندارند. فداییان به منزله شمشیری در دست الملک الناصر هستند که بر ضد دشمنان خود در عراق و دیگر جاها به کار می برد. فداییان مستمری مخصوص دارند و هر وقت سلطان بخواهد یکی از آنان را برای کشتن کسی بفرستد نخست خونبهای او را می پردازد که اگر به سلامت بازگشت آن مال را خود تصاحب می کند و گرنه آن را به اولاد او می‌دهند.فداییان کارکردهای مسمومی دارند که در مأموریتهای خود بکار میبرند…» (همان :۷۳)
۴-۳-۹-۱-۱۳ بصره و منارجنبان
بصره را ابن بطوطه شهری یافت به لحاظ اقتصادی دارای رونق و به لحاظ علمی ورشکسته.وی از مناظر زیبا و باغ های گسترده و میوه های خوب بصره سخن می گوید.بصره سه محله داشت؛دو محله مخصوص عرب ها و محله سوم از آن ایرانی ها(عجم ها) بود.فرماندار شهر هم یک ایرانی اهل تبریز بود.شهری که روزگاری مرکز نحویون یعنی متخصصان دستور زبان عربی بود کارش به جایی کشیده بود که خطیب نمازجمعه آن نمی توانست یک خطبه بی غلط و درست بخواند.ابن بطوطه از این وضع انتقاد کرده است.حمدالله مستوفی نیز که تقریباً معاصر ابن بطوطه بود در نزهه القلوب به اختلاط عناصر عربی و ایرانی در بصره اشاره دارد و می گوید زبان مردم این شهر«عربی مغیّر» است و پارسی نیز می گویند.(مستوفی، :۴۰)
بصره منارجنبانی هم داشته است که دستگیره آن را می گرفتند و به امیرالمؤمنین علی (ع) قسم می دادند و می جنباندند و منار تکان می خورد که ابن بطوطه از آن گفته است.از این منار حمدالله مستوفی نیز یاد می کند که در مسجد بصره مناری است که هر که آن جا رود و آن را به حق علی(ع) سوگند دهد که جنبان شو یا ساکن باش چنان گردد.(همان :۳۹)
«مسجد علی(ع) هفت مناره دارد که یکی از آنها متحرک است مردم معتقدند که مناره مزبور فقط هنگام ذکر نام علی (ع) به حرکت درمیاید…» (همان :۶-۱۹۵)
ابن بطوطه از ساحل بصره به ابله از سایه باغها و نخلستانهای بهم پیوسته می گذرد. میگوید ابله شهر بزرگی بوده است که تجار هند و فارس اجناس خود را به آنجا می آورده اند.
۴-۳-۹-۱-۱۴بندرماهشهر
ابن بطوطه بعد از آبادن که می گوید در زمین شوری واقع شده و فاقد عمارت و آبادی است از بندر ماهشر گفته است:«صبحگاهان به غزم ماجول (معشور یا ماهشهر) سوار کشتی شدیم. رسم من در مسافرتها بر این بود که تا ممکن است دوبار از یک راه نروم. من قصد بغداد داشتم لیکن یکی از اهالی بصری پیشنهاد کرد که اول به لرستان و از آنجا به عراق عجم بروم آنگاه به عراق عرب بازگردم… پس از چهار دور به ماجول رسیدیم. ماجول شهر کوچکی است برکنار خوری که گفتیم از دریای فارس منشعب شده است. زمینهای این نواحی شوره زار است نه درختی دارد و نه سبزه ای…» (همان :۲۰۰)
۴-۳-۹-۱-۱۵ شوشتر و تاریخ آن
تصویری که ابن بطوطه از شوشتر به دست می دهد:«به شهر تستر رسیدیم که در قلمرو اتابک و سر حد بین دشت و کوهستان است. تستر شهری بزرگ زیبا، خرم دارای پالیزهای نیکو و باغهای عالی است این شهر محاسن زیاد و بازارهای معتبر دارد… تستر برای ورود و خروج مسافرین یک در بیشتر ندارد و آن را دروازه «دسبول» (دزفول) می نامند «دروازه» در لغت آنان به معنی در است. درهای دیگر این شهر بسوی رودخانه باز می شود در دو طرف رودخانه ها باغ ها قرار دارد و دولابها کار گذاشته اند… میوه در تستر فراوان است، خیرات و برکات این شهر بسیار و بازارهای آن در خوبی بی مانندمی باشد…» (همان :۲-۲۰۱)
در خارج شهر شوشتر ابن بطوطه از مزار متبرکی می گوید که زاویه ای دارد و گروهی از درویشان در آن به سر می برند و مزار مزبور را به قبر زین العابدین علی بن حسین بن علی بن ابیطالب (ع) نسبت می‌دهند.ابن بطوطه توصیف زیبایی از مدرسه امام شوشتری بدست می دهد که نشان دهنده گرایشهای متصوفانه و رونق و نفوذ بازار درویشان است.
۴-۳-۹-۱-۱۶ ایذه و احوال تاریخی آن
ابن بطوطه پس از شوستر به شهر ایذه می رسد و در مورد آن می گوید: «در هر یک از منازل این راه زاویه ای بود. ایذه را « مال امیر» نیز می نامند و آن پایتخت سلطان اتابک است.» (همان : ۲۰۴)
نظارت زاویه ها که آن را مدرسه می نامیدند به دست شیخ الشیوخ نورالدین کرمانی بود و احترام زیادی نزد سلطان بزرگان دولت و متنفذین پایتخت داشت.گرمی و رونق بازار درویشان و میزان تأثیر آنان به عوامل دولتی در اینجا هم پیداست.
۴-۳-۹-۱-۱۷ اتابک افراسیاب دوم
اتابک افراسیاب که ابن بطوطه از او سخن گفته اتابک افراسیاب ثانی پسر اتابک نصرت الدین احمد هفتمین اتابکان لرستان است که پس از برادر خود یوسف در سال ۷۴۱ به فرمانروایی رسیده که به احتمال زیاد ملاقات ابن بطوطه با او در سال ۷۴۸ که هنگام بازگشت از هند صورت گرفته باشد. ابن بطوطه دوران فرمانروایی یوسف از ۷۳۰ تا ۷۴۰ یعنی ده سال دانسته است و پس از یوسف شاه برادر او افراسیاب دوم به فرمانروایی می رسد فرزند اتابک که یگانه اولاد ولیعهد او بود فوت می کند و عزای عمومی راه می افتد و بزرگان شهر از قضات و فقها و سادات برای تعزیت به درسرای اتابک می روند ابن بطوطه نیز موقع را مغتنم می شمارد و در جمع دیگران به آنجا می رود. وصف دسته های عزاداران و آیین ماتم و تعزیه داری و چگونگی ملاقات ابن بطوطه با اتابک از مطالب بسیار جالب توجه و جاندار سفرنامه است.اتابک نصرت الدین احمدپور اتابک افراسیاب که ابن بطوطه شرحی درباره سجایای اخلاقی و آثار خیر او می نویسد ظاهراً در سال ۷۳۳ در گذشته و پسرش اتابک رکن الدین یوسف شاه به جایش نشسته.
ابن بطوطه آورده است که اتابک نصرت الدین احمد مالیات را بر سه بخش می کرد: « یک سوم آن را به مصرف مخارج زوایا و مدارس می رساند و یک سوم مخارج قشون می کرد و یک سوم باقی صرف مخارج شخصی او و حرم سلطنتی و خدام و غلام می شد. که از این قسمت همه ساله هدایایی هم برای (خان مغول) سلطان ابوسعید پادشاه عراق می فرستاد و گاهی خود نیز به به دیدار آن پادشاه می رفت.» (همان :۲۰۵)
ابن بطوطه می گوید: « پادشاه ایذه در ایامیکه من آنجا رفتم سلطان اتابک افراسیاب پسر اتابک احمد بود. اتابک بین ایرانیان لقبی است که به پادشاه و حکمدار این نواحی اطلاق می شود و این نواحی به نام بلاد لر (لرستان) معروف است.» (همان :۲۰۴)
ابن بطوطه در مورد دیدار خود با اتابک می گوید: « از در معروف به باب السرو وارد سرای اتابک شدیم… در اینجا اتابک را دیدم که به مخده ای نشسته بود و دو ظرف در برابر او بود یکی با سرپوش زرین و دیگری با سرپوش سیمین، سجاده سبز رنگی هم انداخته بودند که من روی آن نزدیک اتابک نشستم… اتابک از حال من و اوضاع وطن من سوال کرد و از کارهای الملک الناصر و از کشور حجاز جویا شد جوابهایی دادم. در این موقع فقیه بزرگی که سمتریاست فقهای آن سامان را داشت وارد شد؛ سلطان گفت این مولانا فضیل است. در میان ایرانیان فقها را به عنوان (مولانا) می خوانند و سلطان نیز مانند دیگران همین عنوان را استعمال می کرد.» (همان :۲۰۹).
سلطان اتابک مردی دائم الخمر بود، از آنجاییکه سلطان عربی خوب می دانست به زبان عربی به ابن بطوطه می گوید حرف بزن، ابن بطوطه هم بعد از تعریف و تمجیدی که از وی میکند به دو ظرفی که در برابر سلطان بود اشاره می کند. سلطان شرمگین می شود و مصاحبت با ابن بطوطه را مایه رحمت می داند.
۴-۳-۹-۱-۱۸ از ایذه تا اصفهان
گزارش ابن بطوطه درباره اصفهان از ویرانی بخش بزرگی از شهر که حاصل تعصبات و اختلافات مذهبی بود سخن می گوید. داستان زدو خوردهایی که دایم میان محله های شافعی نشین و محله های خنفی نشین اصفهان برقرار بود و به مرور زمان که بر شیوع و نفوذ تشیع در آن شهر افزود عنصر تازه ای بر مخاصمات مذهبی سابق اضافه شد و چنین است که ابن بطوطه خرابی شهر را معلول اختلافات سنی و شیعه می داند.
ابن بطوطه در مورد حرکت خود از ایذه به اصفهان می گوید:
« پس از چند روز از ایذه حرکت کردیم. منزل اول در مدرسه السلاطین که مقبره خانوادگی پادشاهی است توقف کردیم… تا مدت ده روز در قلمرو حکومت اتابک راه پیمودیم. راه ما از میان کوههای بلند بود و هر شب در مدرسه ای منزل می کردیم که در همه آن ها وسایل خورد و خوراک مسافرین فراهم بود… روز دهم به مدرسه ای رسیدیم که کریواالرخ نامیده می شد. این منزل آخرین نقطه زیر حکومت اتابک بود و از آن پس مسافرت ما در زمین پهناور و پر آبی آغاز شد که از مضافات شهر اصفهان به شمار می رود.» (همان :۲۱۰)
در این محدوده از شهرهای اشترگان و شهر فیروزان که پرآب و دارای باغ های و مساجد زیبایی بودند و قریه فیلان می گوید که قریه بزرگی است و روی رودخانه عظیمی ساخته شده و برجهای کبوتر در میان باغهای آن و سپس به اصفهان می رسد « اصفهان از شهرهای عراق عجم است شهری بزرگ و زیبا است. ولی اکنون قسمت زیادی از آن در نتیجه اختلافاتی که بین سنیان و شیعیان آن شهر به وقوع می پیوندد به ویرانی افتاد. این اختلافات هنوز هم ادامه دارد و مردم آن شهر دایم در منازعه و کشتار به سر می برند» (همان :۲۱۱)
۴-۳-۹-۱-۱۹ تاریخ اجتماعی اصفهان
ابن بطوطه اصفهانیان را به شجاعت و سخاوت می ستاید. مهمان نوازی آنان تفصیلی دارد، وقتی به آشنایی و رفیقی برخورد می کنند تعارف شروع می شود و می گویند: نه برویم یک لقمه «نان و ماس» با هم بخوریم ولی چون به خانه می رسند نان و ماست ساده به انواع غذاها تبدیل می شود و اصفهانیان به این رسم شهر خود مباهات می کنند. از میوه های اصفهان زردآلو، به، انگور و خربزه عالی آن شهر بیشتر مورد پسند ابن بطوطه بوده است.اطلاعاتی که ابن بطوطه از تشکیلات صنفی اصفهان به دست می دهد در خور توجه بسیار است.« هر دسته از پیشه وران اصفهان رئیس و پیش کسوتی برای خود انتخاب می کنند که او را « کلو» می نامند. دسته های دیگر هم صنعت و حرفه هستند به همین نحو رؤسایی برای خود برمیگزینند.» (همان :۲۱۲)
جوانان مجرد نیز جمعیتهای خاص خود را داشتند باهم حشر و نشر می کردند. « کلو» که ابن بطوطه می گوید اصطلاحی است به معنی کلانتر و رئیس صنف و سردمدار و اختصاصی به اصفهان نداشت. شهرهای دیگر هم از این کلوها داشتند.ابن بطوطه درمورد رونق خانقاه شیخ علی بن سهل شاگرد شیخ جنید می گوید که در آن منزل کرده است. و مورد احترام و زیارتگاه مردم اصفهان است در مورد گرمابه عالی مفروش به رخام آن که دیوارهایش از کاشی است و وقف می باشد و از مراتب خداپرستی و درویش نوازی شیخ آن خانقاه که عابد پرهیزگار به نام قطب الدین حسین اصفهانی بود.
ابن بطوطه از شیخ اصفهانی خرقه می گیرد و طاقیه سرش را که نوعی کلاه بلند و تاج دار است از او طلب می کند. «شیخ در چهارده جمادی الاخری سال ۷۲۷ آن طاقیه را در همان زاویه به من داد…» (همان :۲۱۳)
۴-۳-۹-۱-۲۰ شیراز و تاریخ اجتماعی آن
ابن بطوطه به قصد زیارت شیخ مجدالدین شیرازی به سوی شیراز حرکت می کند. از اصفهان تا شیراز ده روز فاصله بود و در این محدوده ابن بطوطه از شهر کلیل و قریه بزرگ صوما و سپس به شهر یزد خاص
(ایزد خاص) و از راه دشت روم به مایین و از آنجا به شیراز می رسد و می گوید: « دشت روم مسکن ترکها است» مقصود طوایف ترک زبان قشقایی است.شیراز ابن بطوطه را مجذوب خود کرده بود. وی از باغهای زیبا، چشمه سارها و بازارها و خیابانهای شهر، از نظم و آراستگی آن تعریف می کند و می گوید شیرازیان مردمانی خوش اندام اند، جامه های پاکیزه می پوشند. شهر در زمین مسطحی واقع شده و گرداگرد آن را باغها فراگرفته اند. بازارها و باغهای شهر و مردم آن ابن بطوطه را به یاد دمشق می انداخت.هر یک از اصناف پیشروان هم بازار جداگانه خاص خود را داشتند. در واقع همین تشکلات صنفی شهرهایی چون اصفهان و شیراز بود که در آسیای صغیر به صورت گروه های فتیان درآمده بود و ابن بطوطه در گزارش سفر به بلادالروم به این نکته تاکید نهاده است.ابن بطوطه نیز مانند حافظ از آب خوشگوار نهر باصفای رکن آباد یاد می کند و از رونق بقاع و مساجد شیراز سخن گفته.شمار بسیار زنان در شیراز نظر ابن بطوطه را به خود جلب کرده بود. می گوید: « مردم شیراز و خصوصاً زنان آن شهر به زیور صلاح و سداد و این و عفاف آراسته اند. زنان شیرازی موزه به پای می کنند. (کفش چکمه ای، خف موزه) و هنگام بیرون رفتن از منزل خود را می پوشانند… زنان شیرازی صدقه و احسان زیاد می دهند و در روزهای دوشنبه و سه شنبه و جمعه در جامع بزرگ شهر برای استماع بیانات واعظ گرد می آیند… من در هیچ شهری ندیدم که اجتماعات زنان به این انبوهی باشد.» (همان :۲۱۷).
عیاران، در متن های تاریخی و ادبی و حماسی و داستان های عوامانه به نام های جوان مردان، فتویان، پهلوانان، شب روان، سرهنگان، مهتران،اسفهسالاران نیز خوانده شده اند.اما در برابر این گونه چهره های درخشان که خوشبختانه تعداد آنان در تاریخ ایران کم نیست بسیار کسان هم بوده اند که نام عیّار و جوان مرد بر خود می نهادند تا از حس شهرت این گروه سوء استفاده کنند و چهره ی کریه ناجوان مردی و نامردمی خویش را در زیر این نقاب زرّین پنهان دارند و موجب بدنامی عیّاران و جوان مردان شوند.(محجوب،۱۳۸۲ :۹-۹۵۸)
۴-۳-۹-۱-۲۱ سلطان خدابنده و کوشش برای رسمیت دادن مذهب تشیع در ایران
ابن بطوطه حکایتی در مورد سلطان خدابنده و شیخ مجدالدین که مردم شیراز او را مولانای اعظم می- نامیدند گفته است. پادشاه عراق سلطان محمد خدابنده در زمان کفر با جمال الدین بن مطهر (علامه حلی) یکی از فقهای شیعه مصاحبت داشت وقتی این پادشاه به دین اسلام رو آورد و مغولان هم به تابعیت از او اسلام پذیرفتند به مراتب تعظیم و احترام این فقیه افزوده شد. علامه حلی مذهب تشیع را در نظر پادشاه جلوه داد و حکایت احوال صحابه و ماجرای خلافت که حق خلافت آن علی (ع) بوده را برای تقریب ذهن پادشاه مثل زد که او هم سلطنت را از اجداد خود به ارث برده. سلطان که هنوز تحت تأثیر رسوم مألوف مغول بود و با قواعد دین اسلام آشنایی زیادی پیدا نکرده بود تسلیم این استدلال می شود و فرمان می دهند که مردم را در همه جا وادار به قبول مذهب تشیع کنند و به شهرهای عراق عرب و عراق عجم و فارس و آذربایجان و اصفهان و کرمان و خراسان فرمان ها فرستاد و مأمورینی هم برای انجام این کار مهم می فرستد. مأمورین سلطان نخست به شهرهای بغداد و اصفهان و شیراز رسیدند. در بغداد مردم باب الکرخ که اهل سنت و خیلی مذهبی بودند از قبول فرمان سلطان که حذف اسامی خلفا و سائر صحابه از خطبه و فقط ذکر اسم علی (ع) و پیروان او مانند عمار و غیره بود سرباز زدند و خطیب را تهدید کردند، او هم ترسید و خطبه را به همان نحوه سابق ادا کرد. در اصفهان و شیراز هم مردم حاضر به قبول تشیع نشدند. سلطان هم فرمان داد که قاضیان هر سه شهر را به حضور او بیاورند نخستین کسی که به حضور سلطان رسید مجدالدین قاضی شیراز بود و زمانی بود که سلطان در ییلاق خود قراباغ اقامت داشت و فرمان داد تا قاضی را جلو سگها بیاندازند. وقتی سگها را در برابر قاضی مجدالدین رها کردند آن حیوان ها در برابر قاضی از دریدن خودداری کرده و دم می جنبانیدند. چون سلطان از این صحنه غریب باخبر شد پابرهنه بسوی قاضی دوید و زیر پای او را بوسید و پیراهنی که خود بر تن داشت به او بخشید. این عمل در نزد مغولان بالاترین درجه احترام و لطف بود و کسی که مورد این لطف واقع می شد جامه پادشاه در خانواده او به عنوان سند افتخار از اسلاف به اخلاف می رسید و در حفظ آن می کوشیدند. (همان :۲۲۰)
۴-۳-۹-۱-۲۲ ابواسحاق و وقایع دوران سلطنت او
سفردوم ابن بطوطه مقارن بود با ایام فرمانروایی شاه شیخ ابواسحاق، از ممدوحین حافظ و عبید زاکانی، مردی نامجو و شهرت طلب که می خواست در گشاده دستی و سخاوت با سلطلان هندوستان همسری کند.ابن بطوطه می گوید سلطان شیراز در آن هنگام که به آنجا رسیدم شاه ابواسحاق پسر محمد شاه ینجو (اینجو) بود که پدرش ویرا به نام شیخ ابواسحاق کازرونی به این نام نامیده است…» (همان :۲۲۲)
اینجو به زبان مغولی به معنی املاک خالصه سلاطین مغول است و چون امیر محمد شاه پدر شاه شیخ ابواسحاق اینجو مغول در سال ۷۳۶ در شیراز متصدی املاک خالصه سلاطین مغول بود او و اولادش بدین نحو شهرت یافتند.ابن بطوطه در مورد شاه شیخ ابواسحاق می گوید: « سلطان ابواسحاق یکی از بهترین سلاطین و مردی بود خوش هیکل، خوب روی، نیکوخوی، فروتن؛ سپاهی نیرومند و کشوری پهناور داشت. عدد لشکریان او در حدود پنجاه هزار و مرکب از افراد ترک و ایرانی بودند، اما خواص و نزدیکان وی همه اصفهانی بودند زیرا وی اطمینانی به مردم شیراز نداشت و شیرازیانی را به خدمت خود نمی- گماشت و اجازه نمی داد به دستگاه او نزدیک شوند…» (همان :۲۲۲)
شیراز از بزرگترین منابع مالیاتی بود. پس از وفات پدر شاه ابواسحاق، محمدشاه اینجو که از جانب سلطان عراق ابوسعید حکومت شیراز را داشت سلطان ابوسعید شیخ حسین پسر امیرچوپان امیرالامرا را برای جمع آوری مالیات به شیراز فرستاد. مالیات ده هزار دینار بود. شیخ حسین پس از توقف در شیراز مصمم می- شود که نزد سلطان اوسعید برود و در این زمان شاه ابوالسحاق را با دو برادرش رکن الدین و مسعود بک و مادرش طاش خاتون را دستگیر کرد که به عراق ببرد و در آنجا در مورد اموال محمدشاه مورد بازخواست قرا گیرند.
وقتی به وسط شیراز می رسند، طاش خاتون نقاب از چهره کنار می زند. خاتون طبق عادت زنان ترک معمولاً با رو ی باز بیرون می رفت ولی آن روز از خجالت نقاب بر چهره افکنده بود. طاش خاتون از شیرازیان طلب کمک کرد که آیا شما می گذارید که مرا بدین گونه از میان شما بیرون کنند و درودگری به نام پهلوان محمود به همراه مردم دیگر جلو این کار را گرفتند و شورشی درافتاد و شیرازیان سلاح برداشتند و عده زیادی از سربازان را کشتند و خاتون را با پسرش نجات دادند. امیرحسین هم گریخت و نزد سلطان ابوسعید رفت. سلطان هم لشکری انبوه در اختیار او گذاشت. شیرازیان فهمیدند که انتقام سختی از آنان گرفته خواهد شد و پیش قاضی مجدالدین رفتند و از او التماس کردند که تا وساطت کند و جلوی خونریزی را بگیرد. قاضی پیش امیر رفت امیرحسین هم به احترام او صلح کرد و کار خاتمه یافت و با افتخار وارد شیراز شد. پس از وفات سلطان ابوسعید هر یک از حکام ادعای استقلال کرده بودند امیرحسین هم از بیم جان خود از شیراز بیرون رفت. شاه ابواسحاق هم موقعیت را مغتنم شمرد و شهرهای فارس و اصفهان را در تسلط خود درآورد و متصرفات خود را تا یزد ادامه داد و از آن پس قرار شد خطبه به نام شاه ابواسحاق باشد و حکومت دست مظفر و پدرش باقی بماند. (همان :۵-۲۲۳)
۴-۳-۹-۱-۲۳ وضع ایران و عراق پس از مرگ سلطان ابوسعید
ابن بطوطه پس از برافتادن دستگاه امیرچوپان و پایان کار او توسط سلطان ابوسعید ماجرای مرگ ابوسعید به دست بغداد خاتون دختر امیرچوپان را می گوید که در حباله نکاح شیخ حسن بود. شیخ حسن بزرگ مؤسس سلسله جلایران است و پسر عمه سلطان ابوسعید بود. ابوسعید پس از آنکه به استقلال رسید تصمیم گرفت بغداد خاتون را به زنی بگیرد و شیخ حسن به فرمان ابوسعید زن خود را طلاق داد. بغداد خاتون محبوب ترین زنان سلطان بود. چه مقام زن پیش ترک ها و مغول ها خیلی بلند و محترم بود چنانکه بالای فرامین شاهی می نوشتند « به فرمان سلطان و خواتین…»

در این مطالعه نشان داده شده است که انتشار co2 مبتنی بر مصرف داخلی(مسئولیت انتشار) ۱۴ درصد بیشتر از co2 مبتنی بر تولید داخلی بوده است بنابراین ترکیه در سال ۱۹۹۶ یک وارد کننده خالص CO2 محسوب می شود به طوری که در سال ۱۹۹۶، ۴۲ میلیون تن CO2 کسری تجاری CO2 داشته است. با توجه به ساختار وارداتی ترکیه مشاهده می شود که در سال ۱۹۹۶، ۶۵.۹ درصد از واردات به صورت واسطه ای، ۲۳.۷ درصد واردات سرمایه ای و تنها ۷ درصد واردات مصرفی است به طور مشابه نیز در این مطالعه نشان داده شده است که واردات نهایی CO2 تنها ۵ درصد از کل مسئولیت را بر عهده دارند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

میزان آلودگی که به دلیل روابط بین المللی انتشار می یابد، می تواند سیاست های زیست محیطی را به ویژه در سطح جهانی تضعیف کند به این منظور پیترز و هرتوییچ (۲۰۰۸)، به بررسی محتوای انتشار co2 در تجارت بین المللی وکاربرد های آن در جهت سیاست گذاری های آب و هوایی جهانی بین ۸۷ کشور جهان در سال ۲۰۰۱ ، که بیش از ۷۰ درصد از انتشار کل گازهای گلخانه ای در جهان را تشکیل می دهند، پرداختند. آن ها در این مطالعه ابتدا، «محتوای انتشار CO2 در صادرات و واردات» و «پراکندگی کربن» را تحلیل نمودند و سپس «انتشار مبتنی بر تولید و مصرف » را بین کشور های عضو ضمیمه I (توسعه یافته) و غیر ضمیمه I (در حال توسعه) را مورد بررسی قرار دادند. یافته ها نشان داد که ۴۵ درصد از کل انتشار CO2 در اثر تجارت بین المللی اتفاق می افتد.
بر اساس نتایج بدست آمده، ۱۸ درصد از کل انتشار مبتنی بر تولید کشور های صنعتی مختص محتوای صادرات CO2 است و این رقم برای کشور های در حال توسعه ۲۵.۳درصد است. ۲۳ درصد از میزان انتشار CO2 در جهت تامین مصارف داخلی کشور های توسعه یافته( اعم از داخلی و وارداتی) مربوط به محتوای انتشار CO2 وارداتی است و برای کشور های در حال توسعه این رقم ۱۸ درصد است. در سال ۲۰۰۱، در بین ۱۷۸ کشور مورد بررسی، جهان تراز تجاری CO2 صفر را تجربه کرده است. میزان انتشار مبتنی بر مصرف کشور های توسعه یافته،۸۲۲ میلیون تن بیشتر از انتشار مبتنی بر تولید است و این امر نشان دهنده وجود کسری تجاری CO2 در کشور های صنعتی است و برای کشور های در حال توسعه بالعکس. از ۳۵ کشور مورد بررسی ضمیمهI، تنها ۹ کشور از جمله (استرالیا، کانادا، لهستان، روسیه و…)، انتشارمبتنی بر مصرفشان پایین تر از تولید داخلی بوده است که نشان می دهد معمولاً حجم بزرگی ازصادرات این ۹ کشور، مختص صادرات منابع طبیعی است. کشور های باقیمانده نیز بخش عمده ای از میزان انتشارشان به نوع الگوهای مصرفیشان مربوط می شود تا تولید.
بیشتر کشورهای صنعتی در سال ۲۰۰۱ از جمله آمریکا، ژاپن و اسپانیا با کسری تجاری co2 روبرو بوده اند و محتوای مستقیم و غیر مستقیم co2 وارداتی بیشتر از صادرات co2 بوده است. اما در بین کشور های در حال توسعه، چین، هند و کره جنوبی در رتبه های اول تا سوم و کشور های برزیل و ترکیه به ترتیب در رتبه های هشتم و دوازدهم این جدول قرار می گیرند.
بر اساس نتایج این تحقیق در سال ۲۰۰۱، ۲۴ درصد از انتشار مبتنی بر تولید داخلی چین در اثر صادرات محصولات آلاینده بر متشر شده است و تنها ۶ درصد از محتوای co2 کل ناشی از واردات co2 است. محتوای co2 صادراتی چین بیش از ۸۰۳ میلیون تن بوده است که این رقم این کشور را از بزرگترین صادر کننده co2 در جهان معرفی می کند. بسیاری از کشور های در حال توسعه از جمله چین، هند، برزیل و ترکیه در سال ۲۰۰۱ مازاد تجاری co2 به ترتیب برابر۶۲۴، ۷۵، ۳ و ۱۰ میلیون تن را تجربه کرده اند. در نتیجه در سال ۲۰۰۱، کشور های ضمیمه I (کشورهای توسعه یافته) ، دارای کسری تجاری CO2 و وارد کننده خالص CO2، و کشور های غیر الحاقی I(در حال توسعه) ، دارای مازاد تجاری CO2 و صادر کننده خالص CO2 بوده اند.
در مرحله بعدی پیترز وهرتوییچ به بررسی میزان پراکندگی کربن در بین ۸۷ کشور جهان پرداختند. در این مقاله از دو روش برای محاسبه پراکندگی کربن استفاده شده است: نخست میزان پراکندگی کربن به عنوان درصدی از کل انتشار CO2 مبتنی بر مصرف داخلی. که این شاخص دامنه پراکندگی کشور رانشان می دهد و دوم، سهم پراکندگی کربن از محتوای واردات CO2 که نشان می دهد چه درصدی از واردات محصولات آلاینده بر از کشور های غیر الحاقی و یا در حال توسعه بوده است. نتایج نشان داده است که بیش از ۴۴ درصد از واردات محصولات آلاینده بر از کشور های غیر الحاقی بوده است و این رقم برای کشور های درحال توسعه بیش از ۵۶ درصد است .آمریکا بیشترین سهم را در پراکندگی کربن داشته است و بیش از ۶۱۶ میلیون تن CO2 را از کشور های در حال توسعه وارد کرده است و ژاپن و کره جنوبی نیز به ترتیب با ۳۰۴ و ۱۰۳ میلیون تن CO2 در رتبه های بعدی قرار گرفتند.
در مطالعه ای رن و دیگران^[۸۸](۲۰۱۴) به محاسبه محتوای انتشار co2 در تجارت بین المللی چین با بهره گرفتن از “تجزیه و تحلیل داده-ستانده تک ناحیه ای”^[۸۹] در ۱۸ بخش صنعتی در طول دوره ۲۰۱۰ - ۲۰۰۰ پرداختند علاوه بر این با بهره گرفتن از داده های پنل و مدل GMM اثرات FDI ، آزاد سازی تجاری(جهانی شدن)، صادرات، واردات و درآمد سرانه را بر میزان انتشار CO2 مورد آزمون قرار دادند.
نتایج نشان داده است که که محتوای انتشار co2 صادراتی در سال ۲۰۰۵ برای چین برابر با ۲ میلیارد و ۴۹۹ میلیون تن محاسبه شده و در سال ۲۰۱۰ این رقم به ۳ میلیارد و ۳۱۱ میلیون تن co2 رسیده است که ۳۷.۷۸ درصد – ۵۰.۰۲ درصد از انتشار co2 سالانه چین را در بر می گیرند. محتوای انتشار co2 وارداتی در سال ۲۰۰۵ و ۲۰۱۰ به ترتیب ،۳۶۸.۵۲ میلیون تن و ۴۹۰.۳۶ میلیون تن برآورد شده است که تنها ۵.۴۸ درصد و ۶.۹۷ درصد از کل انتشار co2 سالانه را دربر می گیرند. مشاهده می شود که در سال های مورد بررسی چین مازاد تجاری co2 را تجربه کرده است.
در تجزیه و تحلیل محتوای انتشار co2 در ۱۸ بخش اقتصادی، نشان داده شد که تمامی بخش ها به جز بخش معدن مازاد تجاری co2 را در سال ۲۰۰۵ تجربه کرده است کل تراز تجاری محتوای انتشار co2 در این سال برابر با ۲ میلیارد و ۱۲۶ میلیون تن co2 بوده که بخش صنعت سهم ۹۲.۴ درصدی را بر عهده داشته است و این بدین معنی است که بخش صنعت نقش اصلی را در خالص صادرات کربن ایفا می کند. محتوای انتشار co2 وارداتی بخش معدن بیشتر از محتوای انتشار co2 صادراتی است و به عنوان “نوع پاک”^[۹۰] معرفی می شود زیرا این بخش تولید کننده مواد اولیه است و ارزش افزوده کمی ایجاد می کند و موادی را به صورت کالاهای واسطه در اختیار صنایع پایین دست قرار می دهد و علاوه بر این تراز تجاری بخش معدن نیز منفی است وچین در سال ۲۰۰۵ دارای کسری تجاری در این بخش است و به تبع با ارزش افزوده پایین این بخش کسری تجاری co2 را نیز تجربه می کند.
بخش «ماشین آلات و تجهیزات»، بیشترین سهم را در انتشار co2 صادراتی بر عهده داشته است که ۳۶.۷ درصد از کل محتوای انتشار co2 صادراتی بخش صنعت را در بر می گیرد حجم عظیمی از بخش های صادراتی وابستگی زیادی به فرایند تجارت دارند بخش «ماشین آلات و تجهیزات» مقدار زیادی از نهاده های واسطه ای چون مواد و برق را برای تولید مواد اولیه و ضروری از خارج کشور وارد می کنند به طوری که بیشترین مازاد تجاری co2 را در بخش صنعت به میزان ۸۰۵ میلیون تن را به خود اختصاص داده است.
به طور کلی نتایج نشان داده است که یکی از دلایل اصلی رشد سریع انتشار co2 در چین رشد مازاد تجاری در این سال ها بوده است به طوری که محتوای خالص کل انتشار co2 درچین از روند رو به رشد مازاد تجاری چین پیروی کرده است. در طول دوره ی ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۰ مازاد تجاری چین از ۱۰۲ بیلیون دلار به ۱۸۱ بیلیون دلار افزایش یافته است در حالی که خالص صادرات co2 در طی این دوره از ۲ میلیارد و ۱۳۰ میلیون تن به ۲ میلیارد و ۸۲۱ میلیون تن افزایش یافت و این بدین معنی است که رشد سریع انتشار co2 در چین جزء لاینفک و جداناپذیر از رشد مازاد تجاری آن بوده است و در نتیجه بخش بزرگی از انتشار co2 در چین به دلیل تامین تقاضای خارجی صورت گرفته است.
یانمی و دیگران^[۹۱](۲۰۱۴) با بهره گرفتن از جدول داده-ستانده منطقه ای به بررسی محتوای انتشار co2 در واردات و صادرات چین با ۱۱۲ کشور جهان در سال ۲۰۰۴پرداختند. نتایج نشان دادکه محتوای co2 صادراتی چین در سال ۲۰۰۴ برابر ۱میلیارد و ۲۶۷ میلیون تن co2 بوده است و همچنین ده شرکای برتر تجاری چین شامل آمریکا، ژاپن، آلمان ،..، ایتالیا و کانادا نام برده شده اند که بیشترین واردات محصولات آلاینده بر از چین را بر عهده دارند. در سال مذکور محتوای co2 صادراتی از چین به این ده کشور برابر با ۸۳۰ میلیون و ۲۰۰ هزار تن co2 بوده که ۶۵.۵۲ درصد از کل محتوای co2 صادراتی را در بر می گیرد.
در سال ۲۰۰۴ محتوای انتشار co2 در اثر واردات محصولات آلاینده بر به چین ۳۷۰ میلیون و ۳۰۰ هزار تن co2 بوده است. ۱۰ کشور برتر تجاری چین که بیشترین واردات محصولات آلاینده بر به چین از این کشور ها صورت گرفته است شامل منطقه تایوان از چین، هنگ کنگ منطقه ای از چین، آمریکا، روسیه، ژاپن، کره، دیگر کشور های آسیای غربی، هند، استرالیا و مالزی بوده است که کل محتوای co2 وارداتی از این کشورها برابر ۲۶۳ میلیون و ۳۰۰ هزار تن co2 بوده است که ۷۱.۱۲ درصد از کل انتشار co2 را در بر می گیرد. در مقایسه با ارزش تجاری واردات با محتوای co2 وارداتی، نتایج نشان داد که ۲۵ درصد از کل واردات چین از کشور ژاپن، ۱۹ درصد از تایوان(منطقه ای در چین) و ۱۸ درصد نیز از کره صورت گرفته است که به ترتیب در رتبه های اول تا سوم بیشترین واردات چین جای دارد در حالی که محتوای واردات منابع آلاینده بر از ژاپن در رتبه ششم در بین ۱۰ کشور نام برده قرار دارد و دلیل این تناقض نیز این است که که محتوای مستقیم و غیر مستقیم واردات co2 به ساختار واردات و سطح تکنولوژی تولید در کشور هایی که واردات از آن ها صورت می گیرد بستگی دارد.
در سال ۲۰۰۴ انتشار co2 مبتنی بر تولید داخلی در چین برابر با ۴ میلیارد و ۷۱ میلیون تن بوده است در حالی که انتشار co2 مبتنی بر مصرف داخلی ۳ میلیارد و ۱۷۵ میلیون تن محاسبه شده است. تفاوت بین این دو برابر با ۸۹۶ میلیون تن co2 بوده که نشان از وجود مازاد تجاری co2 در سال مذکور دارد.
۲-۷-۲- پیشینه تحقیق در ایران
در تحقیقی که به منظور محاسبه میزان آلاینده زایی مصارف خانوارها با بهره گرفتن از تحلیل داده- ستانده محیط زیستی برای سال ۱۳۷۸ توسط اخباری(۱۳۸۱) انجام گرفت این طور فرض شده است که علاوه بر فعالیت های تولیدی، خانوارها نیز ایجاد آلایندگی می کنند. در این تحقیق تصریح شده است که خانوارها به دو شکل در ایجاد آلایندگی نقش دارند، یکی آلایندگی مستقیم و دیگری آلایندگی غیر مستقیم; مصرف مستقیم سوخت فسیلی توسط خانوارها شامل( روشنایی، گرم کردن محل سکونت، مصرف سوخت در ماشین های شخصی، پخت و پز در خانه) و آلایندگی غیر مستقیم به این معناست که خانوارها کالا ها وخدماتی را مصرف می کنند که در تولید این کالا ها وخدمات توسط تولید کنندگان آلایندگی ایجاد شده است. در این مطالعه از یک جدول داده-ستانده ۲۵ بخشی برای سال ۱۳۷۸ استفاده شده است که این یک جدول غیر آماری است که با روش RAS از روی جدول ۱۳۷۳ مرکز پست تهیه شده است آمار و اطلاعات مربوط به آلاینده ها نیز از تراز نامه انرژی ۱۳۷۸ گرفته شده است. نتایج نشان داده است که میزان آلاینده زایی مصرف خانوارها برای سال ۱۳۷۸ برابر با ۱۵۳ میلیون و ۸۹۸ هزار و ۲۹۴ تن است که مصرف برق توسط خانوارها بیشترین سهم را در انتشار CO2 با رقمی معادل۵۶ میلیون تن را به خود اختصاص داده است.
در تحقیق دیگری که توسط وصفی اسفستانی(۱۳۸۵) برای سال ۱۳۷۸ انجام گرفت، با بهره گرفتن از الگوی داده-ستانده تعمیم یافته میزان مصرف انرژی و انتشار آلایندگی CO2 در بخش های اقتصادی ایران مورد بررسی واقع شد. تعداد بخش های مورد بررسی در این تحقیق ۳۱ بخش می باشد که با بهره گرفتن از جدول داده-ستانده بانک مرکزی ایران برای سال ۱۳۷۸ انجام گرفته است. نتایج نشان داده است که بخش های حمل و نقل جاده ای، تولید سایر محصولات کانی غیر فلزی، سایر خدمات و تولید محصولات غذایی و آشامیدنی بیشترین میزان ضرایب مستقیم و غیر مستقیم CO2 را به خود اختصاص داده اند و در مجموع بیش از ۳۶ درصد از کل CO2 منتشر شده توسط بخش های تولیدی را تشکیل می دهند این امر نشان می دهد که نقطه عزیمت فعالیت های مبارزه با انتشار آلایندگی در ایران بخش حمل ونقل است.
ترابی و وارثی(۱۳۸۸) با بهره گرفتن از جدول داده –ستانده ۱۳۸۰ به بررسی آلایندگی زیست محیطی صنایع کشور و بررسی این نکته که کدام یک از رشته فعالیت های صنعتی کشورمان در سال ۱۳۸۰ به طور مستقیم و غیر مستقیم انرژی فسیلی بیشتری مصرف کرده و در انتشار دی اکسید کربن در کشور نیز نقش بیشتری داشته اند، پرداخته اند. نتایج نشان داده است که قسمت عمدۀ انتشار توسط اکثرِ رشته فعالیت ها، به صورت غیر مستقیم است و نه آنچه که آن ها به صورت مستقیم منتشر می کنند رشته فعالیت های « ساخت محصولات کانی غیرفلزی »، « پالایش و توزیع گاز طبیعی« و» جمع آوری، تصفیه و توزیع آب» به ترتیبِ رتبه های یکم تا سوم شدت دی اکسید کربن را به خود اختصاص داده اند این در حالی است که رتبۀ آن ها از لحاظ میزان کل انتشار co2 (انتشار مستقیم و غیر مستقیم ) به ترتیب ۲، ۱۲ و ۵ می باشد. رشته فعالیت های« ساخت محصولات از توتون و تنباکو » ، «ساخت شیشه و محصولات شیشه »، « ساخت فراورده های نفتی تصفیه شده » ،« محصولات اساسی آهن و فولاد» در مکان های بعدی قرار می گیرند. بخش های نام برده غالباً رشته فعالیت هایی هستند که تقاضای نهایی زیادی برای آن ها وجود دارد به ویژه « ساخت محصولات از توتون و تنباکو » که از لحاظ شاخص کل تولید co2 رتبه نخست را داراست و حدود ۲۶ درصد از کل co2 بخش صنعت را به طور مستقیم و غیر مستقیم تولید می کنند.
همان طور که مشاهده می شود در داخل کشور اندک مطالعاتی در خصوص بررسی میزان انتشار گازهای گلخانه ای در اثر تولیدات اقتصادی با بهره گرفتن از رویکرد داده- ستانده (بررسی رابطۀ متقابل اقتصاد- انرژی- محیط زیست) انجام شده است با این حال پژوهشگران داخلی در اندک مطالعات خود تنها آلاینده های داخلی را مورد بررسی قرار داده و با عدم توجه به اهمیت تفکیک وارداتی، اثر روابط تجاری را بر میزان انتشار گازهای گلخانه ای(CO2) نادیده گرفته اند. ازاین رو، در این پژوهش تلاش بر این است که دامنه تحقیق های گذشته را وسعت بخشیده و با بهره گرفتن از جدول داده-ستانده داخلی و ماتریس واردات، محتوای مستقیم و غیر مستقیم انتشار CO2 در تجارت بین المللی ایران مورد ارزیابی قرار گیرد.
۲-۸- جمع بندی
در این فصل ابتدا به تشریح سیاستگذاری های بین المللی در خصوص مبارزه با بحران محیط زیستی در اثر روابط تجاری و همچنین چارچوب کلی پروتکل کیوتو پرداخته شد، مشاهدات در این بخش نشان داد که پروتکل کیوتو فقط انتشار گازهای گلخانه ای تعداد محدودی از کشورها (کشورهای صنعتی) را تحت پوشش قرار داده است و هیچ محدودیت زیست محیطی برای کشورهای در حال توسعه در نظر نمی گیرد. در بخش دوم، مبانی نظری اثر تجارت بر محیط زیست و فرضیات مختلف آن به طور اجمالی بیان شد، با بررسی فرضیات مربوطه، درمی یابیم که به دلیل نبود محدودیت های زیست محیطی در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران، اثر مقررات زیست محیطی تاثیر کمتری نسبت به اثر سرمایه-نیروی کار در تاثیرگذاری روابط تجاری بر محیط زیست خواهد گذاشت. در قسمت بعد انواع شاخص های پایداری و اتخاذ یک شاخص بیو فیزیکی در خصوص ارزیابی انتشار CO2 در اثر روابط تجاری مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. با توجه به ناتوانی شاخص های ارزشی در ارزیابی کاهش واقعی سرمایه طبیعی، کارشناسان محیط زیستی استفاده از شاخص های فیزیکی را پیشنهاد کردند. پایه های آماری مورد استفاده در این پایان نامه جدول داده-ستانده ارزشی و میزان انتشار co2 (واحد های فیزیکی) می باشد با توجه به نبود جدول داده-ستانده کاملاً فیزیکی در ایران، تلاش گردید تا با تلفیق جدول داده-ستانده ارزشی و پایه های فیزیکی انتشار co2، محتوای انتشار co2 در تولیدات بخش های اقتصادی مورد ارزیابی قرار گیرد. در ادامه مفهوم محتوای انتشار مطرح شد و سپس وضعیت انتشار دی اکسیدکربن در جهان و ایران مورد ارزیابی قرار گرفت. در نهایت، مرور پیشینه تحقیق پیرامون محتوای مستقیم و غیر مستقیم انتشار CO2 حاکی از آن است که مطالعات داخلی صرفاً میزان انتشار آلاینده های داخلی را بدون توجه به اهمیت تفکیک وارداتی و تاثیر تجارت بین المللی در میزان آلایندگی، محاسبه کرده اند. بنابراین در این پژوهش برای نخستین بار محتوای مستقیم و غیر مستقیم انتشار CO2 در روابط تجاری ایران با بهره گرفتن از جدول داده-ستانده داخلی بررسی می شود. در فصل آتی روش شناسی این پژوهش به تفضیل ارائه می گردد.
فصل سوم
روش شناسی تحقیق
۳-۱-مقدمه
در فصل پیشین با بررسی سنجش محتوای CO2 در جهان و ایران مشاهده نمودیم که پژوهشگران خارجی علاوه بر سنجش انتشار مستقیم و غیر مستقیم CO2 داخلی به محتوای مستقیم و غیر مستقیم CO2 در عرصه مبادلات تجاری نیز توجه نموده اند حال آن که تاکید اصلی پژوهش های انجام گرفته در ایران بیشتر معطوف به آلاینده های داخلی بوده است. در این فصل تلاش می گردد روش شناسی و فرایند محاسبه محتوای مستقیم و غیر مستقیم CO2 در مبادلات تجاری ایران مورد بررسی قرار گیرد و بدین ترتیب فصل جدیدی از کاربرد الگوی داده-ستانده را در این عرصه باز نماید. هدف اصلی مطالب این فصل بررسی روش شناسی الگوی داده- ستانده در تجارت بین المللی و با تاکید بر محتوای CO2 در صادرات و واردات است به این منظور فصل پیشرو در ۳ بخش کلی سازمان دهی شده است، ابتدا ساختار کلی جدول داده – ستانده متعارف، محاسن و معایب آن در تجارت بین المللی شرح داده می شود هدف از بیان این مطلب این است که مشخص گردد استفاده از جدول داده-ستانده متعارف در تحلیل تجارت بین المللی نامناسب است از این رو باید جدول مورد نظر را اصلاح و از جدول داده-ستانده داخلی برای سنجش محتوای انتشار co2 استفاده نمود. در ادامه مراحل مربوط به محاسبه محتوای مستقیم و غیر مستقیم دی اکسید کربن در سطوح داخلی، صادرات و واردات بررسی می گردد. در انتها نیز به منظور فهم بیشتر روش شناسی بیان شده، مثال عددی در قالب یک اقتصاد فرضی سه بخشی ارائه خواهد شد و در انتها با خلاصه مطالب و جمع بندی، این فصل به پایان می رسد .
۳-۲- ساختار کلی جدول داده-ستانده متعارف، محاسن و معایب
نظام حسابداری بخشی به شکل جدول داده-ستانده مبنای محاسبه محتوای مستقیم و غیر مستقیم انتشار CO2 و تراز تجاری CO2 در سطح مختلف بخش های اقتصادی مورد استفاده قرار می گیرد. جدول داده-ستانده، جریان های تولید کالا و خدمات را به صورت مبدأ و مقصد در سطح بخش های مختلف اقتصادی به تفصیلی ترین شکل ممکن نشان می دهد و تصویر واقع بینانه تری هم برای تحلیل و هم برای سیاستگزاران و امکان سنجش محتوای دی اکسید کربن رده های مختلف co2 منتشر شده در سطح بخش های مختلف اقتصادی را فراهم می کند. این جدول روابط متقابل بین رشته فعالیت های اقتصادی یک جامعه را نشان داده و به بررسی مستقیم و غیر مستقیم انتشار CO2 در سطح بخش های مختلف اقتصادی چه در سطح داخلی و چه در سطح بین المللی می پردازد. اما با توجه به در نظر گرفتن اثر مبادلات تجاری بر میزان محتوای مستقیم و غیر مستقیم انتشار CO2، در نظر گرفتن جایگاه واردات و صادرات کالاها و خدمات در جدول داده – ستانده دارای اهمیت است؛ زیرا هر جدول متعارفی را نمی توان در سنجش محتوای مستقیم و غیر مستقیم انتشار CO2، مورد استفاده قرار داد بدین منظور، برای بکارگیری جدول مناسب در جهت سنجش محتوای مستقیم و غیر مستقیم انتشار CO2، توجه به چند نکته اساسی زیر ضروری می‌باشد:
در جدول داده – ستانده در مقایسه با صادرات نحوه ی منظور کردن واردات با توجه به ماهیت رقابتی و غیر رقابتی و همچنین تفکیک آن به واردات واسطه ای و نهایی دارای پیچیدگی های بیشتری است. یک علت این است که صادرات کالا ها و خدمات به صورت یک بردار ستونی در ناحیه تقاضای نهایی جدول منظور می گردد. حال آنکه واردات به اشکال مختلف و با فروض مشخص در جدول منظور می گردد و تفاوت بارز آن این است که واردات هم می تواند برون زا و هم درون زا در نظر گرفته شود و ارتباط مستقیمی با ساختار اقتصاد به ویژه سطوح تکنولوژی دارد. بر اساس جایگاه واردات در جدول داده-ستانده، به طور کلی سه نوع جدول وجود دارد:
الف. جدول داده-ستانده متعارف که واردات به صورت سطری و با علامت مثبت نشان داده می شود.
ب. جدول داده- ستانده متعارف، هنگامی که واردات به صورت ستونی و با علامت منفی نشان داده می شود.
پ. جدول داده – ستانده داخلی که واردات با علامت مثبت و در ناحیه ارزش افزوده منظور می گردد.
در جداول داده-ستانده متعارف(نوع اول و دوم)، واردات واسطه ای و واردات نهایی در ارقام متناظر داخلی ادغام شده و بدین ترتیب محاسبه و تفکیک محتوای مستقیم و غیر مستقیم انتشار CO2 حاصل از تولیدات داخلی از میزان CO2 منتشر شده در واردات واسطه ای و نهایی در تامین تقاضای نهایی جامعه، امکان پذیر نمی باشد. بنابر این باید از جدول داده- ستانده داخلی(نوع سوم) که واردات به صورت ماتریس واردات واسطه ای بین بخشی و ماتریس سایر واردات(مصرفی و سرمایه ای) آورده شده و به صورت سطری در ناحیه ارزش افزوده منظور می گردد، استفاده کرد. در جدول داده- ستانده داخلی، کلیه مبادلات، اعم از واسطه ای و نهایی بومی شده و منشا داخلی دارد (بانویی، ۱۳۹۱).
حال با توجه به روش های مختلف تفکیک واردات، برای تبدیل جدول داده-ستانده متعارف به جدول داده-ستانده داخلی به معرفی روش سوم تفکیک واردات که در این پایان نامه مورد استفاده قرار گرفته است، می پردازیم.
۳-۲-۱- تفکیک واردات بر حسب واسطه‌ای، مصرفی و سرمایه‌ای
بکارگیری این روش دارای انعطاف‌پذیری بیشتری است و در عمل هم با واقعیت سازگارتر است. زیرا در این روش می‌توان واردات را بر حسب واردات واسطه‌ای در سطح بخش‌های مختلف اقتصادی، واردات مصرفی(واردات مصرفی خانوارها و واردات مصرفی دولت) و همچنین واردات سرمایه‌ای در سطح بخش‌های مختلف اقتصادی را محاسبه نمود. در این روش با توجه به ساختار اقتصاد ایران مقصدی برای صادرات، یعنی واردات برای صادرات مجدد در نظر گرفته نمی‌شود. برای تفکیک انواع واردات تراز تولیدی به صورت زیر بیان می‌شود(اوسترهاون^[۹۲]،۲۰۰۸; جیانسو^[۹۳] ودیگران،۲۰۰۸).

و   در رابطه(۱) به ترتیب صادرات و تقاضای نهایی(مصرف دولت، مصرف خانوارها، تشکیل سرمایه و تغییر موجودی انبار) را نشان می‏دهد.
جمع آنها تقاضای نهایی(f) در رابطه (۱) است.
به منظور محاسبه نسبت عرضه داخلی، لازم است که رابطه(۱) به صورت زیر بازنویسی شود:
(۲)
و 
c،g وcf به ترتیب مصرف خانوارها، مصرف دولت و تشکیل سرمایه ثابت، حاوی تغییر در موجودی انبار را نشان می‏دهد. با بهره گرفتن از رابطه(۲) نسبت عرضه داخلی به صورت زیر بدست می‏آید.
(۳)
نسبت d منشاء داخلی دارد و ضرب آن در هر متغیر ماهیت داخلی آن متغیر را بدست می‌دهد. نسبت‌های d برای بخش‌های مختلف بین دو حصر صفر و واحد قرار می‌گیرند ولی با نسبت‌های r و s به لحاظ ماهیت متفاوت است. رابطه تراز تولیدی به صورت زیر بیان می‌گردد.
(۴)
(۱-۴)
در رابطه (۱-۱۴)   و   به ترتیب ماتریس واسطه داخلی و ماتریس واردات واسطه‏ای را نشان می‏دهد.
(۲-۴)

c، g و cf به ترتیب بردارهای مصرف خانوا‌ر‌ها، دولت و تشکیل سرمایه‌ی شامل واردات است. mc، mg و mcf به ترتیب بردارهای مصرف واردات خانوار‌ها، دولت و واردات سرمایه‌ای است. تفاضل هر یک از بردارها به ترتیب، مصرف داخلی خانوارها و بردار مصرف داخلی دولت و بردار سرمایه‌ی داخلی را بدست می‌دهند. می‌توان رابطه‌ی تراز تولیدی با منشا داخلی را به صورت زیر نوشت:
(۵)
در رابطه (۵) نیز جمع سطری ماتریس   با جمع سطری واردات در تقاضای نهایی یعنی mc، mg و mcf در سطح بخش‌ها و کل اقتصاد برابر با m است که همدیگر را خنثی می‌کنند. جمع ستونی ماتریس   و جمع ستونی بردار های   ,   و   در ناحیه ارزش افزوده به صورت سطری منظور می گردد بنابراین تراز تولید داخلی به صورت رابطه زیر نشان داده می شود:
(۶)
جدول (۳-۱) ساختار کلی یک جدول داده-ستانده با روش سوم تفکیک واردات را نشان می دهد. تراز این جدول بر حسب عرضه داخلی و تقاضای داخلی است. ماتریس مبادلات واسطه ای و تقاضای نهایی در این جدول ماهیت بومی داشته و به آسانی می تواند مبنای سنجش محتوای مستقیم و غیر مستقیم انتشار co2 داخلی و خارجی قرار گیرد.