عنصر دیگر تروریسم، بیگناهی و اصولا غیرنظامی بودن قربانیان آن است. کسانی که مستقیماً هدف عملیات تروریستی قرار می گیرند اکثراً افراد معمولی هستند؛ این افراد نه تاثیری بر شرایط محرک تروریستها داشته اند و نه توان برآورده کردن اهداف تروریستها را. آنها افراد بیگناهی هستند که در موقعیت مورد نظر تروریستها قرار دارند و فقط آسیب دیدن آنها است که می تواند به تروریستها یاری رساند تا به اهدافشان برسند. البته باید توجه داشت که در برخی انواع تروریسم مانند قتل و آدم ربایی قربانی مستقیم نیز رهبر یا یکی از اعضای اصلی دولت یا ملت یا گروهی است که تروریستها درپی تاثیر بر آن هستند. مانند گروگان گرفتن مقامات دولتی یا فرزندان آنها و یا کمین گذاری و تیراندازی به رقبای قدرتمند در انتخابات.
سازمانهای تروریستی کاملا مخفیانه عمل می کنند. آنها موقعیت و ملیت مشخص و قطعی ندارند. همین امر به آنها فرصت و امکان حیات می دهد زیرا بقای آنها در گرو مخفی بودن آنها است . چرا که گروههایی به تروریسم متوسل می شوند که در حال مبارزه با نیرویی بسیار قویتر از خود هستند وتوان مقابله مسلحانه رودررو و مستقیم با طرف مقابل خود را ندارند. هرچند عملیات تروریستی با برنامه ریزیهای بسیار دقیق انجام می شوند اما به طرز غافل گیرکننده ای اجرا می شوند و بدون هیچ اخطار واضح قبلی، زمانی رخ می دهند که قربانیان مشغول گذراندن امور معمول خود هستند.
۲-۳) ایجاد اختناق و فشار در راستای اهداف بلند مدت
تروریستها با قربانی کردن گروهی کوچک یا حتی یک فرد در پی ایجاد یک رعب و وحشت عمومی و جلب توجه عامه مردم و نشریات و شبکه های خبری هستند تا به اهداف سیاسی یا … خود برسند. « ترس و تروریسم دو عامل نزدیک به هم هستند که وجود ترس زمینه اجرای مناسب [عملیات] برای رسیدن تروریستها به اهدافشان می باشد.» [۲۶] هدف اصلی تروریستها قربانی کردن افراد یا ارعاب عمومی یا جلب توجه افکار عمومی نیست بلکه تمامی اینها وسیله ای است برای دستیابی به هدفی بزرگتر که ممکن است سیاسی ، ایدئولوژیک و … باشد.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
۲-۴) سازمان یافته و غیرمردمی بودن
در گذشته ممکن بود عملیات تروریستی توسط افراد به تنهایی نیز صورت بگیرد(هرچند در گذشته نیز عملیات ترویستی توسط گروه های کوچک انجام می شده ) اما امروزه عملیات تروریستی توسط گروهکهای سازمان یافته انجام می شود که عموما بوسیله دولتها یا گروه های سیاسی یا مذهبی پشت پرده حمایت می شوند و در راستای اهداف آنها حرکت می کنند.نکته دیگری که قابل توجه است اینکه؛ سازمانهای تروریستی فاقد پایگاه مردمی هستند.[۲۷] این سازمانها تعداد معدودی از افراد هستند که دارای ایدئولوژی خاص هستند وروشهای آنها مختص خودشان است و کاملا مخفیانه فعالیت می کنند. حتی درصورت داشتن نژاد یا ملیت یا مذهب مشترک، نباید خصوصیات آنها را به همه افراد یک نژاد یا مذهب ویا ملت توسعه داد. فاصله فکری و احساسی تروریستها از هم وطنان، هم مذهبان و هم نژادان خودشان تاحدی است که در مواردی ممکن است آنها را قربانی عملیات خود کنند.
گفتار دوم- انواع تروریسم
هر اسم جنسی با توجه به مبانی و دیدگاه های مختلف قابل تقسیم به انواع مختلفی است. اگر تروریسم را یک اسم جنس فرض کنیم، بر مبانی مختلفی قابل تقسیم است. از جمله مهم ترین تقسیمات تروریسم، تقسیم آن بر مبنای گستردگی حوزه تاثیر، تعامل با دولتها، و شیوه های اجرایی به کار رفته است. این تقسیم به این معنا نیست که یک عملیات تروریستی فقط می تواند داخل در یکی از این انواع باشد، بلکه هر تروریسمی ممکن است ویژگیهای یک یا چند نوع را دارا باشد.
بند اول- انواع تروریسم بر مبنای گستردگی جغرافیایی- سیاسی
هر عملیات تروریستی، متشکل از اجزایی است که عبارتند از تروریستها، قربانیان، اهداف اصلی. در اغلب موارد،عاملین متنفذ و حامیان پنهانی هم وجود دارند که تروریستها را تامین می کنند. بر حسب اینکه این عناصر همگی دارای تابعیت سیاسی واحد یا متعدد باشند؛ می توان تروریسم را به داخلی یا بین المللی تقسیم کرد.
۱-۱) تروریسم داخلی
تروریسم داخلی ؛ تروریسمی است که با فراهم آمدن شرایط زیر، در داخل مرزهای یک کشور صورت می گیرد:
- شرکت کنندگان و قربانیان تابع همان کشورند
- نتایج محدود به همان کشوراست
- عملیات مقدماتی، شروع واجرا در همان کشور صورت گرفته باشد
از جمله حملات تروریستی مسلحانه داخلی و حکومتی می توان از عملیات نسل کشی و پاکسازی قومی و نژادی داخلی نام برد که برخی از دستگاه های حکومتی اجرا می کنند. بر این اساس، «آنچه که در شیلی و کامبوج توسط نیروهای مسلّح حکومتی صورت پذیرفت و نیز حملات مسلحانه نیروهای حکومتی صرب علیه مسلمانان یوگسلاوی و آن چه که رژیم گذشته عراق علیه غیر نظامیان و گروه های سیاسی ومذهبی انجام می دادند از نمونه های تروریسم مسلحانه داخلی به شمار می آیند. برخی از عملیات تروریستی مسلحانه ممکن است توسط افراد و گروه های مسلّح غیر حکومتی انجام پذیرد که در این نوع عملیات، قتل، ترور، انفجار و تخریب وجود دارد.»[۲۸]
۱-۲) تروریسم بین المللی
تروریسم بین المللی به اعمال تروریستی که به منظور تامین مقاصد خاص در سطح بین المللی انجام می شود اطلاق می گردد.« اعمال ترور و خشونت فردی و جمعی که قربانی یا مرتکب شهروند دولتهای گوناگون باشند و یا به عبارتی اینگونه رفتارها در بیش از یک کشور و ملک رخ دهد و یا یک هدف مورد حمایت بین المللی همانند کشتن غیر نظامیان بیگناه، سرنگونی هواپیماهای غیرنظامی و نابودی کارکنان سازمانهای بین المللی را دربرگیرد و مقصود از آن نیل به نتیجه ای قدرت طلبانه … یعنی تغییر یا حفظ ساختارهای سیاسی و اجتماعی و اقتصادی یک دولت یا یک سرزمین مشخص بوده باشد. »[۲۹] در این نوع تروریسم یک عنصر بین المللی دخالت دارد و در مواردزیر رخ می دهد:
- اختلاف ملیت شرکت کنندگان در عملیات تروریستی
- اختلاف ملیت قربانیان تروریسم
- اختلاف محل اجرا با محل برنامه ریزی
- انجام عملیات تروریستی علیه وسائل حمل ونقل بین المللی ( هواپیما و کشتی و…)
- تفاوت محل طراحی و اجرای عملیات تروریستی
- فرار و پناهندگی تروریست پس از انجام عملیات به کشوری دیگر
این نوع تروریسم تابع صلاحیت سرزمینی کشور خاصی نیست، بلکه اصول حقوق بین الملل عمومی درمورد آن حاکم است که مجازاتهای بازدارنده را تعیین می کند.
بند دوم- انواع تروریسم برمبنای تعامل با دولتها
تروریسم گاهی توسط افراد و گروه های مستقل از دولتها صورت می گیرد و گاهی دولتها نیز به نحوی در عملیات تروریستی دخالت می کنند. در صورت دست داشتن دولتها و حکومتها در عملیات تروریستی، آنها می توانند فاعل یا عامل تروریسم باشند. بر این مبنا می توان تروریسم را به دولتی و غیر دولتی تقسیم کرد.
۲-۱) تروریسم دولتی
در منابع گوناگونی به تروریسم دولتی اشاره شده است. ازجمله می توان به این تعاریف اشاره کرد: «اصطلاح تروریسم دولتی، غالبا برای توصیف عمل حکومتهای گوناگون در سازماندهی مستقیم یا کمک غیرمستقیم به مرتکبان اقدامات خشونت بار در سایر کشورها به کار می رود.»[۳۰] در تعریف دیگری آمده است : «کارهای خشونت آمیز و غیرقانونی حکومتها برای سرکوبی مخالفان خود و ترساندن آنان نیز در ردیف تروریسم قرار دارد که از آن به عنوان تروریسم دولتی یاد می شود.»[۳۱] «بعضی از عملیات تروریستی در پوشش دیپلماتیک یا از طریق استخدام تروریست به منظور از میان بردن مخالفان سیاسی برخی از رژیم ها در کشورهای دیگر صورت می گیرد که به آن تروریسم دولتی می گویند.»[۳۲] فرهنگ علوم سیاسی در مورد تروریسم دولتی چنین می گوید: «سیاست تهدید و مداخله خشن و قهرآمیز یک دولت در امور دولتهای دیگر و تخلف از قوانین بین المللی و منشور ملل متحد. استراتژی تروریسم دولتی، شکل افراطی اعمال روش های خشونت، تهدید و باج سبیل در حوزه های نظامی، سیاسی و ایدئولوژیک است.»[۳۳] برخی دامنه تروریسم دولتی را بسیار وسیع دانسته و اقدامات زیر را هم تروریسم دولتی محسوب می کنند:
- حمله نیروی نظامی یک دولت به هدفهایی از دولت دیگر که در آن جان مردم به خطر بیفتد.
- اشغال نظامی یک کشور،خواه به صورت کنترل مستقیم ویا از طریق ایجاد پایگاه نظامی.
- عملیات سری و پنهانی یک دولت برای بی ثبات کردن یا ساقط کردن یک دولت دیگر.
- استفاده از مزدوران نظامی توسط یک دولت برای ساقط کردن حکومت کشورهای دیگر.
- حمایت و پشتیبانی از دولتهایی که حق تعیین سرنوشت مردم را نفی می کنند.
- اقدامات سیاسی یک دولت نسبت به مردمش برای اعمال سلطه از طریق ایجاد وحشت که ممکن است از راه کنترل مطبوعات و رسانه ها، شکنجه و آزار، محاکمات غیرقانونی و غیر عادلانه، منع گردهمایی ها و راهپیمایی ها و اعدامهای سریع تحقق یابد.
- فروش اسلحه در جهت ادامه جنگهای منطقه ای.
- گسترش یا آزمایش تسلیحات دارای قدرت تخریب زیاد که در تمام شرایط احتمالی موجب کشتار جمعی و تخریب محیط زیست می شود.[۳۴]
ترور دولتی به روش های مختلفی متجلی می شود، مانند: قتل مخالفان سیاسی، ارعاب، بازداشت و شکنجه فیزیکی و روحی آنها، نسل کشی و کشتار افراد دارای یک نژاد خاص و… دولتهای تروریست به طور کلی یک جو رعب در جامعه ایجاد می کنند تا از آن طریق بتوانند به هدفهای سیاسی خود برسند و سلطه خود را ادامه دهند. دولتهایی که به روش های دموکراتیک اعتقاد ندارند و از همه ابزارها برای حفظ قدرت استفاده می کنند به ترور دولتی مبادرت می ورزند.
به طور خلاصه می توان گفت ، تروریسم دولتی تروریسمی است که درآن دولت یا ازطریق اعمال و سیاستهای حکومتی وبا هدف ایجاد رعب وهراس درمیان شهروندان (داخل کشور) به هدایت آن می پردازد تا شهروندان را به اطاعت وادارد؛ یا اینکه ممکن است دولت در خارج از کشور به چنین اعمالی دست بزند تا برخی از اهداف خود را که با شیوه های قانونی و مشروع دستیابی به آنها امکان ندارد؛ تحقق ببخشد. برخی سیاستمداران به این نوع تروریسم، تروریسم از بالا و برخی نیز تروریسم سرخ اطلاق می کنند.[۳۵]
۲-۲) تروریسم غیردولتی
بعد از مشخص شدن مفهوم تروریسم دولتی، می توان تروریسم غیر دولتی را به عنوان مفهوم مقابل آن مشخص کرد. تروریسم غیردولتی، تروریسمی است که توسط افراد مستقل از دولت صورت می گیرد؛ خواه فعالیت آنها به تنهایی ویا در چارچوب یک مجموعه سازمان یافته باشد.اینگونه تروریسم علیه نظام موجود یا دولت معینی صورت می گیرد. برخی اصطلاح تروریسم از پایین را درمورد آن به کار می برند و برخی دیگر اصطلاح تروریسم سفید را به آن اطلاق می کنند.[۳۶]
به نظر می رسد باید عملیات تروریستی را که بدون دخالت مستقیم دولتها اما با حمایت پنهان آنها انجام می شود را تروریسم غیر دولتی دانست و یا نوع سومی فی مابین این دو نوع تروریسم محسوب کرد. زیرا این نوع تروریسم هرچند توسط گروه های غیر دولتی انجام می شود اما در راستای اهداف دولتها و با حمایت های مالی و غیرمالی آنها انجام می شود.
بند سوم- انواع تروریسم بر مبنای شیوه های اجرایی
از آنجا که یکی از ویژگیهای اساسی عملیات تروریستی، غیرقابل پیش بینی بودن آنهاست؛ نمی توان ادعای تعیین تمامی روشها و شیوه های اجرایی تروریستها را داشت. اما با توجه به پیشینه تاریخی و روشهایی که تاکنون مورد ایتفاده تروریستها بوده است، می توان انواع مختلفی برای تروریسم قائل شد.
۳-۱) تروریسم تسلیحاتی
تروریسم تسلیحاتی ؛ تروریسمی است که از گذشته تا امروز جریان داشته است ودرآن از سلاحهای معمولی و مکانیکی استفاده می شود. خود تروریسم تسلیحاتی نیز با توجه به سلاح به کار رفته در عملیات می تواند انواع گوناگونی داشته باشد. «تروریسم هسته ای یعنی حمله به تسلیحات و تاسیسات هسته ای، خرابکاری در آنها ویا سرقت از آنها توسط افرادی مثل ناراضیان سیاسی فعالان و نیروهای ضددولتی»[۳۷] یکى از قدیمىترین روشهاى تروریسم، بمبگذارى و جاسازى مواد منفجره است. تروریستها از قرن نوزدهم این روش را مورد استفاده قرار داده اند. حتی در دهه های اخیر نیز بمب گذاری شکل غالب تروریسم را تشکیل می دهد. از اواخر قرن نوزدهم و با اختراع دینامیت، تروریستها ساختمانها و اماکن عمومی شلوغ را مورد هدف قرار داده اند. با توجه به عوامل متعدد، از جمله سهولت دستیابى به مواد منفجره؛ که تروریستها با دزدى از کارخانههاى تولید مواد منفجره و پادگانها، و یا ساخت و تولید آنها توسط تروریستهاى آموزشدیده به آنها دست پیدا مىکنند، استفاده از این روش در میان تروریستها گسترش زیادى داشته است. علاوه بر آن، باید قابلیت استفاده از این مواد و واکنشهاى ناشى از آن، یعنى صداى مهیب انفجارها را مورد توجه قرار داد؛ که به تروریستها امکان مىدهد تا اثر روانى مطلوب خود را ایجاد کنند.
شایان توجه این که،اماکنی که در معرض انفجار قرار مىگیرند، متناسب با اهدافى که تروریستها قصد رسیدن به آنها را دارند، با هم فرق مىکنند. از جمله اهداف انفجارها می توان رستورانها، اماکن تفریحى میادین و مجامع عمومى ، هواپیماها و وسایل حمل و نقل و تأسیسات حیاتى دولت و… را برشمرد. با توجه به خطراتى که این روش تروریستى به دنبال دارد،کشورهاى مختلف از طریق توافقنامههاى بینالمللى،که براى حل وفصل کلّى مسأله تروریسم به تصویب رسیده است،به تلاش براى رویارویى با آن پرداختهاند.بمبگذارى و جاسازى مواد منفجره و دیگر عملیات تروریستى،در قوانین ملى بیشتر کشورها به عنوان اعمال مجرمانه محسوب شده که باید از گسترش دامنهى وقوع آن جلوگیرى کرده، از ارتکاب این اعمال ممانعت به عمل آورد.
۳-۲) تروریسم شیمیایی و میکروبی
بیوتروریسم ؛ تروریسمی است که از انواع جدید تروریسم محسوب می شود ودر آن از بمب های میکروبی و شیمیایی استفاده می شود. ابزار نوین به کار گرفته شده در بیوتروریسم، شاخه ای از عوامل زیست شناختی مختلف بوده که به جنگ افزار بیولوژیک معروف است. این جنگ افزار با انتشار عمدی ارگانیسم های مولد بیماری که فرآورده های آنها توسط آب، غذا، حشرات ناقل، به صورت افشانه به کار برده می شوند. جنگ افزار بیولوژیک شامل باکتریها، ویروسها، گیاهان، حیوانات و فرآورده های آنها به منظور اهداف خصمانه بوده است. در مجموع بیوتروریسم را می توان به معنای ارعاب و وحشت با سلاحهای بیولوژیک توصیف کرد. « در مجموع استفاده از سلاحهای شیمیایی و میکروبی از زمان های بسیار دور توجه بشر را در جنگ ها و نزاعها به خود معطوف داشته و طرفین سعی داشته اند از این سلاح خطرناک علیه یکدیگر استفاده کنند… استفاده ژاپن از سلاحهای بیولوژیک در جنگ جهانی دوم، استفاده نیروهای آلمانی از سلاح بیولوژیک در محاصره استالینگراد، قهوه مسموم قجری و مسمومیتهای رایج در دوره خلفای عباسی نمونه های بارز این روش هستند.»[۳۸]
