۲-۲-۴-۴دوره چهارم: یکپارچه سازی سامانهها و ارتباط مشتری با تمامی عملیات بانکی
آخرین دوره تحول در نظام بانکی زمانی آغاز می شود که همه نتایج به دست آمده از سه دوره قبل به طور کاملا مورد توجه قرار گیرد و مشکلهای آنها برطرف گردد و هم عملیات بانکی به طور الکترونیکی انجام شود. در این دوره هم بانک و هم مشتریان میتوانند به طور دقیق و منظم اطلاعات مورد نیازشان را کسب کنند. گرچه آهنگ این تحولات متفاوت است اما این چهار دوره به طور یکسان در صنعت بانکداری روی خواهد داد. لازمه ورود به این مرحله داشتن امکانات و بسترهای مخابراتی و ارتباطی پیشرفته و مطمئن است. این دوره با جمعبندی بخشهای نرمافزاری و سختافزاری در دوره های پیشین به صورت واقعی ارتباط بین بانک و مشتریانش را به تصویر میکشد. در دوره های قبلی اغلب بانکها بدون ساماندهی و نظم مشخص، تنها به خلق جزایر مکانیزه پرداختند. در دوره چهارم به منظور رسیدن به یکپارچگی و ساماندهی سامانههای مکانیزه بانکی، بانکها به یکی از دو جهت زیر تاکید دارند:
۱-تلاش برای استاندارد سازی نرمافزاری و سختافزاری در سامانههای رایانهای موجود.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
۲- تلاش برای ایجاد سامانههای یکپارچه صرف نظر از سامانههای جزیرهای که پیشتر به وجود آمده است.
مهمترین تمایز این دوره با دوره سوم، این است که سیستم یکپارچه بانکی این امکان را به مشتری میدهد که بتواند بدون رویارویی با کارکنان بانک و بدون تلفن زدن با مراجعه به دستگاه خودپرداز، صرفاَ از رایانه منزل یا محل کار خود خدمات متعارف خود را از سیستم الکترونیکی بانک دریافت نماید. در این دوره صرفهجویی واقعی در نیروی انسانی به وجود آمد و پول کاملاَ حالت الکترونیکی پیدا کرد و ابزار تعامل دو طرف یعنی مشتری و بانک، خدمات الکترونیکی به کار گرفته شد. این در حالی است که در دوره سوم مشتری برای دسترسی به خدمات بانکی از اسناد کاغذی و اعمال دستی کاملا بی نیاز نبود؛ ولی در دوره چهارم مشتری حتی برای دریافت وام یا خدمات بیمهای و یا دیگر سرویسهای بانک بینیاز از مراجعه به بانک میباشد. این دوران در واقع دوره شکل گیری بانکداری نوین یا بانکداری الکترونیکی به شمار می آید(فرنود حسنی،سهیلا سلطانی،فرشته ضرابیه،۱۳۹۲)
۲-۲-۵ سیستم پرداختها
مقصود از سیسم پرداختها، شیوهای است که براساس آن در یک سیستم اقتصادی داد و ستد انجام می شود. در طی چند قرن، شکل پول تغییر کرده و سیستم پرداختها سیر تکاملی پیموده است. به طور کلی سه دوره در ارتباط با تحولات سیستم های پرداخت در نظر گرفته می شود. دوره اول، دوره نقدینگی نام دارد که در این دوره پرداخت به صورت سکه و اسکناس انجام میگرفت. با ظهور و استفاده از چک دومین دوره سیستم پرداختها آغاز شد و دوره سیستمهای پرداخت کاغذی نام گرفت(فردریک مشکین،۱۳۷۸). دوره سوم دوره سیستمهای پرداخت الکترونیکی است که در این قسمت به صورت مشروح بیان می شود.
۲-۲-۵-۱ سیستمهای پرداخت الکترونیکی
یک سیستم پرداخت الکترونیکی[۴۳]، شامل مجموعه ای از اجزای مختلف است که از ارتباط آنها با یکدیگر مبادله پول با کالا و خدمات، بر روی یک شبکه امکان پذیر می شود. اجزای یک سیستم پرداخت الکترونیکی عبارتند از: خریدار/فروشنده/موسسه ارائه دهنده خدمات پرداختهای الکترونیکی/بانک مشتری[۴۴]/بانک فروشنده[۴۵]/ دروازه پرداخت[۴۶]/ شبکه بین بانکی[۴۷].
نحوه عملکرد یک سیستم پرداخت الکترونیکی در حالت کلی به صورت زیر است:
پس از انتخاب شیوه و نوع وسیله پرداخت، خریدار مشخصات لازم را برای فروشگاه الکترونیکی ارسال می کند. در مرحله بعد، فروشگاه از دروازه پرداخت درخواست می کند تا صحت اعتبار خریدار را تایید کند. دروازه پرداخت شبکه ای است که توسط موسسه ارائهکننده خدمات پرداخت الکترونیکی، ایجاد شده و ارتباط بین مشتری، فروشگاه و بانکهای آنها را امکان پذیر می سازد. این شبکه، برخلاف شبکه بانکی، یک شبکه عمومی است.
در مرحله بعد، درخواست فروشگاه از طریق دروازه پرداخت، به بانک مشتری ارجاع می شود و در صورت تایید اعتبار مشتری، مبلغ مورد نظر از طریق شبکه بانکی، از بانک مشتری به بانک فروشگاه الکترونیکی منتقل می شود. سپس پیغامی مبنی بر تایید اعتبار مشتری برای فروشگاه الکترونیکی ارسال شده، و با ارسال کالا برای مشتری، فرایند خاتمه مییابد. در تمام شیوه های پرداخت، اصول کار به همین صورت است و تفاوت در وسیله پرداخت، روشهای امنیت و نحوه ارتباط اجزا به یکدیگر است. به طور کلی سیستمهای پرداخت الکترونیکی که امروزه بر روی اینترنت متداول هستند؛ و یا برای استفاده بر روی آنها پیشنهاد نموده اند؛ به صورت زیر میباشد:
سیستمهای مبتنی بر پول الکترونیکی
سیستمهای مبتنی برچک الکترونیکی
سیستمهای مبتنی بر کارتهای بانکی
۲-۲-۵-۱-۱ پول الکترونیکی
یکی از سرویسهایی که بانکها با بهره گرفتن از بستر اینترنت، سعی در ایجاد آن کرده اند مفهوم پول الکترونیکی بوده است. به این معنی که مشتریان پیامهای الکترونیکی که معادل مقدار مشخصی پول میباشد را از بانک دریافت کرده و در خریدهایی که از طریق اینترنت انجام می دهند، همانند پول واقعی، از آن استفاده می کنند( شریفی و آیت، ۱۳۷۹).
بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران نیز مقررات ناظر بر ارائه دهندگان خدمات پرداخت ( شهریور۱۳۸۳) با تعابیری مشابه، پول الکترونیکی را اینگونه تعریف مینماید که پول الکترونیکی ارزش ذخیره شده بر روی ابزار الکترونیکی است که در قبال پرداخت وجه برای انجام پرداخت در اختیار اشخاص قرار میگیرد. به بیان دیگر پول الکترونیکی عبارت است از بیتهایی از حافظه رایانه که برابر با ارزش پول نقد میباشد. برای پول الکترونیکی، نامهای دیگری نیز مانند: پول بر پایه اطلاعات[۴۸]، پول ناملموس و پول رقمی هم به کار برده می شود (الهیاری فرد ،۱۳۸۴)
مزایای پرداخت پول از طریق الکترونیکی به شرح زیر میباشد:
انتقال الکترونیکی پول، مطمئنتر از چک است.
انتقال الکترونیکی پول، سریعتر از چک است.
انتقال الکترونیکی پول، سادهتر از چک است.
انتقال الکترونیکی پول، به طور قابل توجهی باعث صرفه جویی در هزینه های بانکداری می شود.
انتقال الکترونیکی پول، با ساده کردن پیگیری عملیات بانکی، مدیریت بانکداری بهتری فراهم آورده و این در حالی است که سرویس بهتری را برای مشتریان فراهم می کند.
به طور کلی دو روش برای پرداخت پول به صورت الکترونیکی برای انجام مبادلات وجود دارد:
الف- روشی که در آن مبادله تجاری قبل از هرگونه مبادله پولی انجام شود. در این روش، شماره کاربر(شامل نام و رمز عبور) باید توسط سیستم تایید گردد.
ب- پرداخت پول به وسیله پول الکترونیکی؛ که در این روش نیازی به اثبات هویت کاربر برای سیستم، در لحظه انجام مبادله وجود ندارد(شریفی و آیت ، ۱۳۷۹).
۲-۲-۵-۱-۲چک الکترونیکی
چک الکترونیکی در واقع جایگزین الکترونیکی چکهای کاغذی است. به عبارت دیگر چکهای الکترونیکی یک سند الکترونیکی شامل داده های زیر میباشد: مبلغ چک، واحد پول مورد استفاده، شماره چک، فرد پرداخت کننده، نام پرداخت کننده ، نام دریافت کننده، نام بانک، شماره حساب پرداخت کننده، مدت اعتبار چک، امضای الکترونیکی فرد پرداخت کننده، امضای الکترونیکی فرد دریافت کننده.
در چک الکترونیکی نیز مانند چک کاغذی، هویت افراد مرتبط با فرایند واگذاری و دریافت مخفی نمیماند، اما پایین بودن هزینه پردازش و تسویه چک الکترونیکی به دلیل سود جستن از ارتباطهای الکترونیکی، استفاده از آن را توجیهپذیر می کند. آنچه در تبادل و تعامل چک الکترونیکی اهمیت مییابد موضوعات مربوط به جا به جایی چک الکترونیکی و خود چک الکترونیکی است که در ادامه به آنها میپردازیم:
چک الکترونیکی بدیل: در این نوع، جا به جایی چک الکترونیکی به این صورت است که بانک پس از وصول چک کاغذی، اطلاعات آن را به صورت الکترونیکی به مرکز مبادلههای بانکی ارسال می کند و سپس چکهای کاغذی را بایگانی می کند. به این طریق حمل فیزیکی چک بین بانکها حذف می شود و هزینه پردازش چک کاهش و امنیت تسویه بین بانکی افزایش مییابد. اطلاعات روی چکها توسط حروف خوان مغناطیسی یا به صورت دستی به سامانه وارد می شود
چک الکترونیکی اصیل: در این نوع، زمانی که یک پرداخت جدید از طریق چک الکترونیکی باید انجام شود، یک چک الکترونیکی سفید بر روی مانیتور خریدار ظاهر می شود. اطلاعات چک وارد می شود و برای امضای چک الکترونیکی، پرداخت کننده کارت هوشمند را در دستگاهی مخصوص قرار داده، با دادن کلمه رمز امضای الکترونیکی را ضمیمه می کند و چک الکترونیکی امضا شده را ضمن قفل کردن، برمیگرداند. چکهای الکترونیکی از طریق پست الکترونیکی دریافت و باز میشوند ولی امضای دیجیتالی روی آنها در هر زمان میتوان تایید شود(فرنود حسنی، سهیلا سلطانی، فرشته ضرابیه،۱۳۹۲)
۲-۲-۵-۱-۳کارت های بانکی
کارتها از نظر روش تسویه به سه دسته کلی زیر تقسیم میشوند:
۱-کارت اعتباری[۴۹]: عمده ترین گروه از پرداختهای الکترونیکی، را کارتهای اعتباری تشکیل می دهند. تراکنشهای مربوط به کارتهای اعتباری، بر روی شبکه الکترونیکی گستردهای مشتمل بر کارتخوانها، فروشندگان، بانکهای صادرکننده کارت، بانکهای فروشندگان و شرکتهای سازنده کارتها جابهجا میشوند. امروزه بسیاری از خریدهای اینترنتی با بهره گرفتن از کارت های اعتباری صورت میپذیرد.
یکی از مشکلهایی که در این مورد وجود دارد، وارد کردن اطلاعات کارتهای اعتباری و سایر اطلاعات در فرمهای مربوط است. البته برای این مسئله تدابیری اندیشیده شده و نرمافزارهایی با عنوان “کیف دیجیتالی” ساخته شدهاندکه به دارنده کارت امکان ذخیرهسازی چنین اطلاعاتی را بر روی رایانه شخصی خود یا بر روی یک سرویس دهنده متعلق به شرکت سازنده کیف دیجیتالی می دهند. دارنده کارت اعتباری می تواند به بانکها، موسسات مالی، موسسات غیرمالی و فروشگاههایی که پذیرنده کارتهای اعتباری هستند مراجعه و وجه، کالا یا خدمت مورد نظر را پرداخت کند و در پایان هر ماه صورتحساب معاملههای خود شامل همه خریدها و وجوهی که نقدی دریافت نموده را دریافت می کند.
دارنده کارت پس از دریافت صورت حساب باید مبلغ آن را به صادرکننده کارت بپردازد، البته میتوانند صورت حساب خود را تقسیط نمایند، یعنی مبلغی را در ابتدا پرداخت نمایند و مابقی را طی دوره های بعد تادیه نماید. به طور معمول وقتی که صورت حسابها به صورت اقساط پرداخت می شود به آن بهره تعلق میگیرد.
علاوه بر این خدمات، کارتهای اعتباری می تواند خدمات دیگری مانند مسولیت قانونی بانکها در قبال خرابی کالا و خدمات خریداری شده، بیمه حوادث مسافرت و خرید از طریق پست، تلفن و اینترنت را نیز فراهم نمایند.
انواع کارتهای اعتباری:
الف- کارتهای اعتباری را از نظر ریسک کارت، میتوان به کارتهای اعتباری با وثیقه و بدون وثیقه تقسیم کرد:
۱- کارت اعتباری باوثیقه: این کارتها، زمانی صادر میگردد که متقاضی آن، میزانی پول یا وثیقه دیگر را به عنوان تضمین به بانک یا سازمان صادرکننده آن بسپارد. برخی از بانکها یا سازمانهای صادرکننده کارت جهت حصول اطمینان از دریافت مطالبههای خود، متقاصیان را به افتتاح سپرده و عدم استفاده از موجودی آن راهنمایی می کنند. وثیقههای مذکور به عنوان تضمین بازپرداخت بدهیها، دریافت میگردند. بدیهی است در این موارد سود سپردهها می تواند مشتری را در افتتاح این حساب مجاب نماید. چنانچه دارنده کارت اعتباری از عهده پرداخت بدهیهای خود بر نیاید، بانک می تواند وثیقه مذکور را به نفع خود کارسازی نماید.
۲- کارتهای اعتباری بدون وثیقه: این نوع کارتها را بانکها با شناخت و ارزیابی خود از وضعیت متقاضی و اطمینان از دریافت طلب خود صادر مینمایند. در حال حاضر بیشتر کارتهای اعتباری صادره در کشورهای جهان، کارتهای بدون وثیقه هستند. لیکن بانک می تواند از این نظر با توجه به سیاستهای اعتباری خود تصمیم مقتضی را اتخاذ نماید.
ب- از نظر نحوه پرداخت بدهیها نیز میتوان این کارتها را به دو نوع تقسیم نمود:
۱- کارتهای با اعتبار گردان: در این نوع کارتها، دارنده کارت می تواند بخشی از مانده بدهی خود را پرداخت نموده و مابقی آن را طی اقساط به بانک برگرداند. بانکها در این مورد دست کم مبلغی را که دارنده کارت بایستی پرداخت نماید، تعیین می نمایند.
۲- کارت های موسوم به CHARGE CARD: در این نوع کارت ها، دارنده کارت موظف است همه بدهی مندرج در صورت حساب خود را در مهلت تعیین شده باز پرداخت نماید.
ج- از نظر میزان اعتبار نیز میتوان کارتها را به انواع مختلف تقسیم نمود. عمده ترین این کارت ها عبارتند از:
کلاسیک
نقره ای
طلایی
تجاری
