ج) برای ایجاد دگرگونی مثبت (توسعه) در کلیت نظام مکانی – فضای، اعم از شهر و روستا، تحول ساختاری – کارکردی الزامی است.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
بر اساس این مختصر، پویش ساختاری – کارکردی بر این باور استوار است که اجزای پدیده‌ها مستقل از هم عمل نمی‌کنند. به‌عنوان‌مثال، نمی‌توان در بافت کالبدی یک سکونتگاه دخالت کرد و به دامنه کارکردی آن بی‌توجه بود. به همین ترتیب، نمی‌توان در یک سرزمین انتظار برخورداری از شهرهای سالم داشت، بدون وجود روستاهای توسعه‌یافته و بالعکس. یا نمی‌توان شاهد شکوفایی کشاورزی بود، بدون حضور فعال صنعت و خدمات بود.
مبانی نظری و فرضیات مطالعات و شناخت منطقه‌های شهری به‌طور رسمی بعد از دهه ۱۹۵۰ از کشورهای توسعه‌یافته نظیر انگلستان و آمریکا آغاز شد. در راستای توجه به رشد و توسعه فضایی شهرها می‌توان به طرح‌های منطقه شهری باهدف ایجاد تعادل بین دو پارامتر جمعیت و فعالیت در فضا، اشاره کرد (دادروان، ۱۳۷۸، ص ۱۱). در ارتباط با مناطق کلان‌شهری نظریات، دیدگاه‌ها مطالب فراوانی به چاپ رسیده است. که غالب آن‌ها در دو طیف عمده برای رفع مشکلات درونی و رفع موانع بیرونی شهرها مطرح شدند.
- دیدگاه انطباق گریان[۲]
این گروه معتقد است که مشکلات کلان‌شهرها بیش‌ازاندازه بزرگنمایی شده است ولی مزایای زندگی در کلان‌شهرها کاملاً در نظر گرفته نمی‌شود. به اعتقاد این گروه، کنترل رشد مهاجرت درگذشته ثمربخش نبوده و سیاست‌های دولت بیشتر باید در جهت جذب نیروی کار برای کلان‌شهرها باشد. بنابراین تا هر جا که کلان‌شهر بتواند ازلحاظ اقتصادی رشد نماید و موجب رشد و توسعه کشور شود نمی‌توان محدودیتی برای اندازه توسعه کلان‌شهر قائل شد. انطباق گریان اصولاً کلان‌شهرها را به‌عنوان موتور رشد اقتصادی کشور قلمداد می‌نمایند. به اعتقاد این گروه کلان‌شهرها زمینه نوآوری و تنوع را ایجاد می‌کنند و اندازه آن را نمی‌توان با یک رقم دلخواه جمعیتی معین کرد، بلکه با ظرفیت رشد اقتصادی معین خواهد شد. بنابراین معیار مشخصی برای اندازه بهینه کلان‌شهرها وجود ندارد و یا اینکه رشد شهرها ضرورتاً باید کنترل شود، پذیرفتنی نیست بلکه این مدیریت شهری است که اندازه بهینه کلان‌شهرها را می‌تواند مشخص کند (Haris, 1990).
- دیدگاه مداخله گریان[۳]
این گروه معتقد است که رشد نامتوازن کلان‌شهرها برای توسعه کشور زیان‌آور خواهد بود. این شهرها حوزه‌های نفوذ خود را استثمار کرده و آن‌ها را به فقر و عقب‌افتادگی محکوم می‌سازند. درنتیجه تجمع بیش‌ازحد جمعیت در شهرها زیان‌آور تلقی شده و باید از آن اجتناب نمود. مداخله‌گرایان در مورد زمان مداخله دولت برای تمرکززدایی می‌گویند؛ وقتی‌که جمعیت شهری به یک‌میلیون نفر رسید مشکلات خود را نمایان ساخته و زمان مداخله آغاز می‌شود. عده‌ای می‌گویند که جهت مداخله باید به نفع محیط‌های روستایی باشد. درحالی‌که عده‌ای دیگر طرفدار مداخله به نفع شهرهای کوچک‌تر هستند و پاره‌ای دیگر معتقدند که ملاحظات باید از جهت اصلاح روابط استثماری بین کلان‌شهر و حوزه نفوذ آن‌ها باشد (مرادی مسیحی، ۱۳۷۹، ص ۱۱۵).
در این نحوه نگرش اعتقاد بر این است که روستا به شهر یارانه می‌دهد و شهرها را موجب انفجار جمعیت می‌داند. درحالی‌که امروزه دیدگاه‌های نوینی مطرح‌شده که بر اساس آن شهرها و خصوصاً کلان‌شهرها را منشأ نوآوری و رشد اقتصادی می‌داند و برخلاف دیدگاه‌های گذشته، معتقد است که این. شهرها هستند که به روستاها یارانه می‌رسانند (Perlman، ۱۹۹۳).
۲-۵- جمع‌بندی، رویکرد حاکم بر تحقیق؛
شهر و روستا به‌عنوان دو سیستم سکونتگاهی، دارای روابط خاص درون و برون سیستمی هستند که نوع و شدت این روابط تحت تاثیر ساختار و کارکردهای آن‌ها و در شرایط زمانی و مکانی مختلف، متفاوت است. به‌بیان‌دیگر پویایی ساختارهای شهری و روستایی و تنوع نیازهای مختلف و متعدد بشری به اشکال گوناگون منجر به شکل‌گیری روابط و پیوندهای میان شهر و روستا می‌گردد. نحوه و دامنه این روابط و جریان‌ها (جمعیت، کالا، سرمایه، اطلاعات و …) کم‌وبیش به‌صورت‌های مختلف موجب دگرگونی‌هایی در عرصه‌های شهری و به‌ویژه روستاهای پیرامون شهرها که ارتباطات بین شهر و روستا در آن حوزه‌ها به بالاترین حد ممکن است، می‌گردد. در این حوزه‌ها پیوندهای بین شهر و روستا، ساختار و کارکردهای شهری و روستایی را در هم می‌آمیزد. البته حتی در جریان این روابط متقابل نیز، به علت قدرت بالاتر شهر در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و … همواره تاثیرات شهر بر روستاهای پیرامون بیشتر از تاثیرات این روستاها بر شهر مرکزی است.
فرض اساسی نظریه «پویش ساختاری-کارکردی» بر این واقعیت استوار است که میان ساختار و کارکردهای تمام پدیده‌ها، در اینجا پدیده‌های جغرافیایی، نوعی پیوند تنگاتنگ و غیرقابل‌انکار برقرار است که مجموعه حاصل از آن قابلیت‌های آن نظام را نمایندگی و تحقیق پذیر می‌کند. فعالیت و ارتباط هر نظام نه‌تنها متاثر از قابلیت‌های ساختاری- کارکردی آن است، بلکه ضمناً از متاثر از نیروهای است که در محیط نظام و در ارتباط با سایر نظام‌ها، بر آن وارد می‌شود.
بنابراین با توجه به ماهیت موضوع نقش خزش شهری بر تغییرات کالبدی – فضایی سکونتگاه روستایی پیرامون کلان‌شهرها و مولفه‌های موردبررسی چون‌که تحولات کالبدی - فضایی سکونتگاه‌های روستایی پیرا شهری در ناحیه موردبررسی تحت تاثیر عوامل و نیروهای درونی و بیرونی نظام مکانی- فضایی و در بستر مکان و گذر زمان و در ارتباط با سایر اجزای این نظام شکل‌گرفته است، این پژوهش با توجه به واقعیت‌های موجود بر اساس نظریه ساختاری – کارکردی تبیین خواهد شد.
فصل سوم
روش‌شناسی تحقیق
۳-۱- مقدمه
پژوهش حاضر ازنظر هدف از نوع کاربردی و ازنظر روش، توصیفی تحلیلی است. اطلاعات موردنیاز تحقیق، بخشی از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی (نتایج تفصیلی سرشماری‌های کشور و شناسنامه آبادی‌ها) و بخشی از طریق مطالعات میدانی (مشاهده، مصاحبه و پرسشنامه) به‌دست‌آمده است. جامعه آماری شهرستان پاکدشت و روستای فیلستان مرکز دهستان فیلستان پیرامون شهر پاکدشت است و هدف از این پژوهش بررسی تغییرات کاربری اراضی روستای فیلستان که در اثر فرایند خزش شهر طی سال‌های اخیر صورت گرفته است. برای این پژوهش از نرمافزار Excel برای رسم نمودار و تحلیل آماری و از نرمافزار GIS برای رسم نقشه‌ها استفاده‌شده است.
۳-۲- روش تحقیق
پژوهش علمی، کوششی نظام‌مند برای یافتن پاسخ مناسب به پرسش‌ها است. این کوشش ساختاری متکی بر یک نظام منطقی است که از نحوه نگرش به مسئله آغاز و تا نتیجه‌گیری و یافتن پاسخ‌ها ادامه می‌یابد. روش تحقیق در این پژوهش به‌صورت توصیفی- تحلیلی است. جمع آوری اطلاعات بر اساس سالنامه‌های آماری استان تهران طی سال‌های (۱۳۴۵) بوده است و از منابع دیگر و همچنین طرح هادی روستا تهیه شده در سال ۱۳۸۵ است. تحقیق حاضر برمبنای هدف از نوع کاربردی است بدون تردید نتایج حاصله از آن می‌تواند در برنامه‌ریزی‌ها قابل‌استفاده باشد. رویکرد غالب تحقیق ازنظر پیمایشی (ماهیت و روش)، توصیفی- تحلیلی است.
۳-۳- قلمرو مکانی و زمانی تحقیق
قلمرو مکانی این تحقیق روستای فیلستان و از توابع دهستان فیلستان و بخش مرکزی شهرستان پاکدشت در استان تهران است.
۳-۴- جامعه آماری، حجم نمونه و روش نمونه‌گیری
۳-۴-۱- جامعه آماری
جامعه آماری موردپژوهش جمعیت ساکن در سکونتگاه روستایی فیلستان است که در سال ۱۳۹۰، ۴۷۲۵ نفر جمعیت داشته است.
به لحاظ زمانی این تحقیق در پاییز و زمستان ۱۳۹۳ انجام شده است.
۳-۴-۲- حجم نمونه
به‌منظور جمع آوری اطلاعات موردنیاز از بین ۴۷۲۵ نفر جمعیت روستا با بهره گرفتن از فرمول کوکران تعداد ۳۸۷ نفر نمونه انتخاب کرده‌ایم.
۳-۴-۳- نمونه‌گیری
روش نمونه‌گیری احتمالی (تصادفی) است.
روش تصادفی: در این روش اصل شانس برابر برای انتخاب افراد جامعه جهت عضویت در نمونه رعایت می‌گردد (همان: ۲۴۶).
۳-۵- روش جمع آوری داده‌ها و اطلاعات
برای جمع آوری داده‌ها از روش‌های اسنادی و میدانی بهره گرفته‌شده است. به‌طوری‌که در مرحله‌ی توصیف، داده‌ها و اطلاعات موردنیاز با روش‌های اسنادی و میدانی به‌دست‌آمده است. در این راستا، منابع داخلی و خارجی به شکل کتاب‌ها، مقالات، پایان‌نامه‌ها (از طریق مراجعه به کتابخانه دانشگاه خوارزمی تهران و کرج، کتابخانه دانشکده جغرافیای دانشگاه تهران، بنیاد مسکن، شهرداری پاکدشت، کتابخانه مرکز آمار ایران و سایت‌های اینترنتی مربوطه) بخش کتابخانه‌ای تحقیق را تشکیل می‌دهد و بخش میدانی علاوه بر مشاهده مستقیم و مصاحبه، مبتنی بر تهیه و تکمیل پرسشنامه است.
الف) روش اسنادی: در این روش با مراجعه به منابع مختلف علمی، اعم از کتاب، مقاله، گزارش علمی، پایان‌نامه‌ها و اسناد مرتبط، از فنون طبقه‌بندی، ارزیابی منابع، یادداشت‌برداری و خلاصه‌نویسی بهره‌گیری شده است.
ب) روش پیمایشی: در این روش از فنون مشاهده‌ی مستقیم، پرسشگری، مصاحبه و در این فنون از ابزارهایی چون: نقشه منطقه موردمطالعه، پرسشنامه مربوط به افراد بومی و مسئولین محلی استفاده‌شده است.
۳-۶- ابزار تحقیق
در این راستای برای گردآوری داده‌های دست‌اول، برداشت میدانی به‌صورت تکمیل پرسشنامه مدنظر قرارگرفته است. برای طراحی پرسشنامه نیز از طیف لیکرت ۵ مقیاسی بهره گرفته‌شده است.
۳-۷- روش تجزیه‌وتحلیل
به‌منظور تجزیه‌وتحلیل داده‌های حاصل از عملیات میدانی از دو روش آمار توصیفی و استنباطی از نرمافزار SPSS 22 و آزمون پارمتری T تک نمونهای استفاده‌شده است. برای تجزیه‌وتحلیل اطلاعات از روش‌های کیفی و کمی شامل آزمون t تک نمونهای، تحلیل مدل هلدرن استفاده شد.
۳-۸- روایی و پایایی پرسشنامه
درزمینهٔ روایی ازآنجاکه شاخص‌ها و متغیرهای موردمطالعه از طریق مطالعه مبانی موضوع و مطالعات متعدد انجام‌شده سطح ایران و جهان به‌دست‌آمده است، پرسشنامه‌ها از روایی بالایی برخوردار هستند. ضمناً از نظرات اساتید و کارشناسان امر نیز بهره گرفته‌شده است.
در این خصوص روایی محتوای سؤالات پرسشنامه توسط اساتید امر مورد تائید قرارگرفته و برای محاسبه پایایی سؤالات نیز ابتدا با پیشآزمونی، پرسشنامه بر روی نمونهای به حجم ۳۰ نفر اجرا گردید و سپس پایایی پرسشنامه (البته متغیرهای کیفی) به روش آلفای کورنباخ برای ۲۰ متغیر مربوطه به اثرات تغییرات فضایی محاسبه گردید که ضریب کلی برای متغیرهای کیفی تحقیق ۸۵.۷/۰ به دست آمد که نشان از سطح بالای پایایی پرسشنامه است. در جدول ذیل، نتایج آن به‌صورت کامل ارائه‌شده است.
جدول شماره (۳-۱): آزمون آلفای کورنباخ متغیرهای اثرات تغییرات فضایی
| متغیر | ضریب آلفا |
| مجموع ۲۰ متغیر تغییرات فضایی |
